Kambiyo Senetlerine Özgü Haciz Yolu İle Takip

Kambiyo Senetlerine Özgü Haciz Yolu İle Takip, İİK m.167 ve devamı ile TTK hükümlerine dayanan, poliçe, bono ve çeke bağlanmış para alacaklarının ilamsız ve hızlandırılmış usulle tahsilini sağlayan özel bir takip türüdür. Bu yol; 10 günlük ödeme süresi, 5 günlük itiraz/şikâyet penceresi, itirazın satış dışında takibi durdurmaması, senedin aslının ibrazı zorunluluğu ve yetkili icra dairesinin belirlenmesine ilişkin özel kuralları nedeniyle genel hacizden ayrılır ve alacaklıya daha çabuk ve etkili sonuç alma imkânı tanır. Elinde kambiyo senedi bulunan alacaklı; yetkili icra dairesinde takip talebi verir, senedin aslını ve borçlu sayısı kadar tasdikli örneğini ekler; icra müdürlüğü de kambiyo vasfı, vade ve takip hakkını resen denetleyerek kambiyo ödeme emri düzenler. Borçlu; borca itiraz yahut imzaya itirazını 5 gün içinde icra mahkemesine yazılı olarak ileri sürebilir; ancak bu itiraz, satış aşamasına kadar icra işlemlerini durdurmaz. Uygulamada bu takip yolu; zamanaşımı, yetki, menfi tespit/istirdat, inkâr ve kötüniyet tazminatları ile faiz–komisyon–protesto masrafları gibi teknik başlıkları ve rehinli alacakla yarışma meselelerini de içerir. Aşağıda, bu usulün yetki kuralları, takip talebi ve ödeme emri, itiraz–şikâyet yolları, alacak kalemleri, tazminat rejimi ve Yargıtay içtihatları çerçevesinde tüm ayrıntılarını adım adım ele alacağız.

Yer İtibariyle Yetkili İcra Dairesi

Kambiyo senetlerine özgü haciz yolu ile takip, yalnızca kambiyo senedine dayalı para alacakları için kullanılabildiğinden, yetkili icra dairesinin belirlenmesi de önem taşır. İİK m.50 uyarınca ilamsız takiplerde genel yetki kuralları uygulanır.

Buna göre:

• Genel yetkili icra dairesi, borçlunun takip talebinin yapıldığı tarihteki yerleşim yerinde bulunan icra dairesidir.
• Ayrıca sözleşmenin yapıldığı yer icra dairesi de yetkilidir. Kambiyo senetlerinde düzenleme yeri yazılması zorunlu olduğundan, bu husus yetkili icra dairesinin tespitinde kolaylık sağlar.
• Birden fazla borçlu söz konusuysa, borçlulardan herhangi birinin yerleşim yerinde takip başlatılabilir. Ancak tüm borçlulara karşı tek bir takip yapılacaksa, ortak yetkili icra dairesinde başlatılması gerekir.
• Edimin ifa yeri kural olarak yetkiyi etkileyebilse de, kambiyo senetlerinin tedavül kabiliyeti sebebiyle bu kural sınırlı uygulanır. Zira alacaklının kim olduğunun borçlu tarafından bilinmesi her zaman mümkün olmayabilir. Bu nedenle borçlu yerleşim yeri esas alınır.

Kambiyo Senedinden Doğan Alacak Bakımından Yetki Sözleşmesi Yapılması

Kambiyo senetlerine özgü haciz yoluyla takipte taraflar arasında yetki sözleşmesi yapılması mümkündür. Ancak bunun geçerli olabilmesi için bazı şartların sağlanması gerekir:

• Kesin yetki kuralı bulunmamalıdır.
• Tarafların tacir veya kamu tüzel kişisi olması gerekir.
• Yetki sözleşmesinin yazılı şekilde yapılması zorunludur.

Buna göre, kambiyo senedi tacirler veya kamu tüzel kişileri arasında düzenlenmişse ve yazılı bir yetki sözleşmesi yapılmışsa, bu sözleşme geçerlidir. Ancak senedin ciro edilmesi ile yetki sözleşmesinin akıbeti tartışmalıdır:

• Bir görüşe göre, kıymetli evrak devredildiğinde yetki sözleşmesi de devredilir ve yeni hamil, sözleşmenin tarafı haline gelir.
• Diğer görüş ise, yetki sözleşmesinin sınırlı kişisel bir hak doğurduğunu, bu nedenle yalnızca taraflar arasında bağlayıcı olduğunu savunur.

Eğer senedi devralan kişi tacir ya da kamu tüzel kişisi değilse, yetki sözleşmesi geçersiz kabul edilir. Zira kambiyo senedinin devri, alacağı devretmekle sınırlıdır; usulî işlemler otomatik olarak devredilmiş sayılmaz.

Bu nedenle, yetki sözleşmesinin geçerliliği açısından tarafların niteliği, sözleşmenin yazılı olup olmaması ve cironun kapsamı önemlidir.

Takip Talebi

Kambiyo senetlerine özgü haciz yolu ile takip, alacaklının yetkili icra dairesine yaptığı takip talebi ile başlar. Bu aşamada, alacaklının bazı belgeleri ve bilgileri icra dairesine sunması zorunludur.

• Takip talebine eklenmesi gereken belgeler: Alacaklı, kambiyo senedinin aslını ve borçlu sayısı kadar tasdikli örneğini icra dairesine ibraz etmelidir. (İİK m.167/2)
• Takip talebinin içeriği: Genel haciz yolundaki takip talebine benzer şekilde, İİK m.58’de sayılan kayıtları içermelidir. Bu kapsamda alacaklı ve borçlunun kimlik ve adres bilgileri, alacak miktarı, faiz oranı, kambiyo senedinin türü ve tarihi yazılmalıdır.
• Rehinli alacak: Kambiyo senedine bağlı alacak rehinle teminat altına alınmış olsa bile, alacaklı doğrudan kambiyo senetlerine özgü haciz yoluna başvurabilir. Öncelikle rehinin paraya çevrilmesi yoluna gitme zorunluluğu bulunmamaktadır.

Bu aşamada icra memuru, senedin kambiyo senedi vasfına sahip olup olmadığını, vadesinin gelip gelmediğini ve alacaklının takip hakkını inceler. Şartlar sağlanmışsa takip talebi kabul edilerek süreç ödeme emri aşamasına geçer.

Takibin Kabulü Şartları

Kambiyo senetlerine özgü haciz yoluyla takip, yalnızca kanunun öngördüğü koşullar mevcutsa kabul edilir. Bu nedenle icra memurunun, takip talebini alırken bazı hususları resen incelemesi gerekir.

• Senedin kambiyo senedi olup olmadığı: İcra memuru, sunulan belgenin gerçekten çek, bono veya poliçe niteliğinde olup olmadığını kontrol eder. (İİK m.168/I; m.170a)
• Takip hakkının bulunup bulunmadığı: Alacaklının, takip konusu yaptığı kambiyo senedinden doğrudan hak sahibi olup olmadığını tespit etmelidir. (İİK m.168/I; m.170a)
• Vadenin gelmiş olması: Takip, yalnızca vadesi gelmiş kambiyo senedi için yapılabilir. Vadesi gelmemiş bir senede dayanarak takip talep edilirse icra memuru talebi reddeder. (İİK m.168)

Ayrıca İİK m.167 hükmü, alacaklıya, kambiyo senedine dayalı alacak için doğrudan bu özel takip yolunu kullanma imkânı verir. Bu kapsamda, rehinli alacaklar için öncelikle rehinin paraya çevrilmesi yoluna gitme zorunluluğu bulunmaz.

Takip İçin Alacağın Kambiyo Senedine Bağlı Olması

Kambiyo senetlerine özgü haciz veya iflas yoluna başvurabilmek için, alacağın mutlaka kambiyo senedi niteliği taşıyan bir belgeye dayanması gerekir. Bu senetler;

• Çek (TTK m.780 vd.)
• Bono (TTK m.776 vd.)
• Poliçe (TTK m.671 vd.)

şeklinde sınırlı olarak sayılmıştır.

Kambiyo senetlerine benzeyen senetlere (örneğin, emre yazılı havale, emre yazılı ödeme vaatleri, banka teminat mektupları, tahviller veya mevduat sertifikaları) dayanarak bu özel takip yoluna gidilmesi mümkün değildir. Bu tür belgeler, kambiyo senedi niteliğinde olmadıkları için yalnızca genel haciz yoluyla ilamsız takip veya genel hükümlere göre dava konusu yapılabilir.

Alacaklı, elinde geçerli bir kambiyo senedi bulunduğunda, bu senet rehinle teminat altına alınmış olsa dahi, önce rehinin paraya çevrilmesi yoluna gitmeden doğrudan kambiyo senetlerine özgü takip başlatabilir.

İcra müdürü, kendisine sunulan belgenin kambiyo vasfını haiz olup olmadığını resen incelemekle yükümlüdür. Eğer belge kambiyo senedi niteliğini taşımıyorsa, takip talebini reddeder. Aynı şekilde, şikâyet üzerine icra mahkemesi de bu vasfı inceleyerek, kambiyo senedi özelliği bulunmayan belgeler için başlatılmış takipleri iptal edebilir.

Kambiyo Senedinin Aslının Takip Talebine Eklenmesi Zorunluluğu

Kambiyo senetlerine özgü haciz yoluyla takipte, alacaklının en önemli yükümlülüklerinden biri, senedin aslını takip talebine eklemektir. Bu kural, alacağın gerçekten mevcut olup olmadığının ve senedin kambiyo vasfının incelenebilmesi için konulmuştur.

• Takip talebinde bulunması gereken bilgiler: Senedin cinsi, düzenleme tarihi ve varsa numarası mutlaka takip talebine yazılmalıdır.
• Senedin aslı ve örnekleri: Alacaklı, kambiyo senedinin aslını ve borçlu sayısı kadar onaylı örneğini takip talebine eklemek zorundadır.
• İcra dairesinde muhafaza: Senedin aslı, en az 5 günlük itiraz süresinin sonuna kadar icra dairesinde saklanır.
• Senedin geri alınması: Eğer alacaklı, senedi süresi dolmadan icra dairesinden geri alırsa, borçlu 7 gün içinde şikâyet yoluna başvurarak ödeme emrinin iptalini talep edebilir.

Bu düzenleme, borçlunun korunması ve takipte haksızlığa yol açılmaması açısından büyük önem taşır. Alacaklının senet aslını sunmaması veya süresinden önce geri çekmesi halinde, icra takibi iptal edilir.

Kambiyo Senedine Mahsus Haciz Yolu İle Takipte Borçlu

Kambiyo senetlerine özgü haciz yoluyla takipte, borçlu sıfatını taşıyabilecek kişiler senette adı geçen taraflardır.

• Keşideci,
• Lehtar,
• Cirantalar,

borçlu sıfatıyla takibe konu edilebilirler.

Bununla birlikte, banka kambiyo senedinin borçlusu değildir. Örneğin, çek üzerinde teyit veya bloke kaydı bulunsa bile, banka kambiyo hukuku bakımından borçlu sayılmaz. Ancak banka, bu kayıt nedeniyle genel hükümlere göre sorumluluk altına girebilir ve bu durumda alacaklı, bankaya karşı genel haciz yoluyla takip yapabilir.

Ayrıca kambiyo senetlerine eklenen muacceliyet kaydı da özel bir durumdur. Eğer senet üzerinde “bir taksitin ödenmemesi halinde tüm borç muaccel hale gelir” şeklinde kayıt bulunuyorsa, bu kayıt yazılmamış sayılır. Senedin geçerliliğini etkilemez, fakat bu kayda dayanarak vadesi gelmemiş borç için takip başlatılamaz. Aksi halde, borçlu özel şikâyet yoluna başvurabilir.

Kambiyo Senetlerine Özgü Takipte Alacak Miktarı

Kambiyo senetlerine özgü haciz yoluyla takipte, alacaklının talep edebileceği miktarlar ve ek kalemler kanunda ayrıntılı şekilde düzenlenmiştir.

• Kambiyo senedinde yazılı bedel: Alacaklı öncelikle senette yazılı ve henüz ödenmemiş kısmı talep edebilir. Ancak takip için senedin vadesinin mutlaka gelmiş olması gerekir. Vadesi gelmemiş bono veya poliçeye dayalı takip yapılırsa, icra müdürü talebi reddeder.
• Temerrüt faizi: Borçlu senedi vadesinde ödemezse, temerrüt faizi kendiliğinden işler. Uygulamada bu faiz, alacaklının zararı ve borçlunun kusuru ispatlanmaksızın talep edilebilen, kanundan doğan bir tazminat niteliğindedir.
• Yabancı para alacağı: Senet yabancı para üzerinden düzenlenmişse, alacaklı tahsil tarihinde geçerli kur üzerinden ödeme yapılmasını isteyebilir. Ayrıca, senedin vadesinden tahsil tarihine kadar devlet bankalarının aynı para cinsinden açtığı mevduat faiz oranı esas alınarak faiz talep edilebilir.

Bu kalemlerin dışında; kambiyo senedine dayalı takiplerde komisyon ücretleri, protesto masrafları ve çek tazminatı gibi tali alacak kalemleri de gündeme gelebilir. Ancak tüm bu taleplerin, takip talebinde açıkça belirtilmesi gerekir.

Ödeme Emri

Kambiyo senetlerine özgü haciz yoluyla takipte, icra memuru takip talebini inceledikten sonra senedin kambiyo vasfına sahip olduğunu, alacaklının takip hakkı bulunduğunu ve senedin vadesinin geldiğini tespit ederse, borçluya ödeme emri gönderir. (İİK m.168)

• Ödeme süresi: Borçlunun borcunu ödemesi için tanınan süre 10 gündür. Bu süre dolmadan haciz veya satış aşamasına geçilemez.
• İtiraz ve şikâyet süresi: Borçlu, ödeme emrinin tebliğinden itibaren 5 gün içinde icra mahkemesine başvurarak borca veya imzaya itiraz edebilir ya da özel şikâyet sebeplerini ileri sürebilir.
• Ödeme emrinde yer alması gereken kayıtlar:
  • Alacaklı ve borçlunun kimlik ve adres bilgileri,
  • Senedin türü, tarihi ve tutarı,
  • Borcun ve takip masraflarının 10 gün içinde ödenmesi ihtarı,
  • İmzaya itirazın ve borca itirazın yazılı olarak 5 gün içinde yapılması gerektiği,
  • Borç ödenmez veya itiraz edilmezse borçlunun mal beyanında bulunmak zorunda olduğu ve aksi halde hapisle cezalandırılacağına dair ihtar.

Önemli fark: Genel haciz yolunda itiraz takibi tamamen durdururken, kambiyo senetlerine özgü haciz yolunda itiraz, sadece satış işlemini durdurur; takip diğer aşamalarda devam eder. Bu nedenle, alacaklının daha hızlı sonuca ulaşması sağlanır.

Ödeme Emrinde Bulunması Gereken Kayıtlar

Kambiyo senetlerine özgü haciz yoluyla takipte düzenlenen ödeme emri, hem alacaklının hem de borçlunun haklarını etkileyen kritik bir belgedir. Bu nedenle kanun, ödeme emrinde mutlaka yer alması gereken kayıtları açıkça belirlemiştir:

• Takip talebindeki kayıtlar: Alacaklı ve borçlunun kimlik–adres bilgileri, alacak miktarı, faiz oranı ve kambiyo senedinin türü, tarihi mutlaka yazılmalıdır.
• Borcun ve masrafların ödenmesi ihtarı: Borçluya, borç ve takip masraflarını 10 gün içinde ödeme emrinde belirtilen hesaba yatırması gerektiği bildirilir.
• Kambiyo senedi niteliğine ilişkin ihtar: Eğer dayanak belge kambiyo senedi değilse, borçlunun 5 gün içinde icra mahkemesine şikâyet etmesi gerektiği belirtilir.
• İmzaya itiraz ihtarı: Borçlu, senet altındaki imzanın kendisine ait olmadığını iddia ediyorsa, bunu 5 gün içinde icra mahkemesine yazılı olarak bildirmek zorundadır. Aksi halde imza kendisine ait sayılır.
• Borca itiraz ihtarı: Borcun var olmadığı, ödendiği, zamanaşımına uğradığı veya yetki itirazına ilişkin sebepler de yine 5 gün içinde yazılı olarak ileri sürülmelidir.
• Mal beyanında bulunma ihtarı: Borç ödenmez veya itiraz edilmezse, borçlu 10 gün içinde (itiraz reddedilmişse 3 gün içinde) mal beyanında bulunmak zorundadır. Aksi halde hapisle tazyik ve gerçeğe aykırı beyanda bulunma halinde ayrıca ceza söz konusu olur.

Bu kayıtların eksikliği, ödeme emrinin iptaline sebep olabilir. Dolayısıyla ödeme emrinin usulüne uygun düzenlenmesi, takibin sağlıklı şekilde ilerlemesi açısından zorunludur.

Borca İtiraz

Kambiyo senetlerine özgü haciz yoluyla takipte, borçlu, kendisine tebliğ edilen ödeme emrine karşı borca itiraz yoluna başvurabilir. Ancak bu itiraz, genel haciz yolundan farklı olarak yalnızca yazılı şekilde yapılabilir ve mutlaka 5 gün içinde icra mahkemesine sunulmalıdır.

• İtiraz sebepleri: Borcun hiç doğmadığı, tamamen veya kısmen ödendiği, zamanaşımına uğradığı, takas edildiği, borcun ertelendiği veya yetki itirazı gibi nedenler ileri sürülebilir.
• İspat yükü: Borca itiraz eden borçlu, iddiasını destekleyecek resmi belge veya imzası alacaklı tarafından ikrar edilmiş belge sunmak zorundadır. Aksi halde itiraz sonuç doğurmaz.
• Zamanaşımı def’i: Zamanaşımı ileri sürüldüğünde ayrıca belge ibrazına gerek yoktur; çünkü senet zaten icra dosyasında bulunduğundan vadesine bakılarak sürenin dolup dolmadığı anlaşılabilir.
• Sonuçları: Borca itiraz, kambiyo senetlerine özgü takipte takibi durdurmaz, yalnızca satış aşamasını engeller. İcra mahkemesi, itirazı ciddi bulursa geçici olarak takibin durdurulmasına karar verebilir.

Borca itiraz edilmezse, borç kesinleşir ve borçlu mal beyanında bulunmakla yükümlü hale gelir. Mal beyanında bulunmayan veya gerçeğe aykırı beyanda bulunan borçlu hakkında disiplin hapsi uygulanır.

Borca İtirazda Zamanaşımı

Kambiyo senetlerine özgü haciz yoluyla takipte, borçlu borca itiraz ederken zamanaşımı def’ini ileri sürebilir. Bu itiraz, kambiyo senedinin metnine bakılarak incelenir; ayrıca başka bir belge ibrazına gerek yoktur.

• İcra dairesinde senedin bulunması: Senedin aslı zaten icra dosyasında mevcut olduğundan, vadesi incelenerek zamanaşımına uğrayıp uğramadığı kolayca anlaşılır.
• Alacaklının yükümlülüğü: Eğer alacaklı, zamanaşımının kesildiğini veya durdurulduğunu ileri sürüyorsa, bunu mutlaka resmi bir belge ya da imzası borçlu tarafından ikrar edilmiş bir belge ile ispatlamak zorundadır.
• Sonuçları: İcra mahkemesi, zamanaşımının dolduğunu tespit ederse borca itirazı kabul eder ve takip iptal edilir. Aksi halde itiraz reddedilir ve takip devam eder.

Zamanaşımı def’i, borçlunun en güçlü savunmalarından biridir ve icra mahkemesi tarafından resen değil, yalnızca borçlunun ileri sürmesi halinde dikkate alınır.

Ödeme Emrine İtiraz ve İncelenme Usulü

Kambiyo senetlerine özgü haciz yoluyla takipte, borçluya gönderilen ödeme emrine karşı itiraz edilebilir. Bu itiraz, yalnızca icra mahkemesine ve yazılı dilekçe ile yapılmak zorundadır. (İİK m.169)

• Süre: Ödeme emrinin tebliğinden itibaren 5 gün içinde itiraz edilmelidir.
• Kapsam: Borçlu, hem borca itiraz hem de imzaya itiraz ileri sürebilir.
• Sebep gösterme zorunluluğu: Kanunda, borca itirazda sebeplerin belirtilmesi gerektiği düzenlenmişse de, Yargıtay uygulamasında sebep bildirilmeden yapılan itirazların da geçerli olduğu kabul edilmektedir.
• İtirazın etkisi: Genel haciz yolundan farklı olarak, kambiyo senetlerine özgü takipte yapılan itiraz takibi tamamen durdurmaz. Sadece satış işlemi ertelenir.
• Geçici durdurma kararı: İcra mahkemesi, itirazın ciddi olduğunu değerlendirirse, esasa dair karar verilene kadar takibin geçici olarak durdurulmasına karar verebilir. (İİK m.169/a f.2; m.170 f.2)

İtirazın icra mahkemesine yapılmasının sonucu, takibin içinde bir dava açılması değil, çekişmeli yargı işi sayılmasıdır. Bu nedenle borçlunun itiraz dilekçesi üzerine, mahkeme her iki tarafı da duruşmaya çağırarak itirazı inceler.

İtirazın Sonucu

Kambiyo senetlerine özgü haciz yoluyla takipte yapılan itirazın sonuçları, genel haciz yolundan farklıdır.

• Genel haciz yolunda: Borca veya imzaya itiraz, takibi tamamen durdurur.
• Kambiyo senetlerine özgü takipte: Borçlunun borca veya imzaya itirazı, yalnızca satış işlemlerini engeller; haciz ve diğer takip işlemleri devam eder. (İİK m.169)

Ancak, icra mahkemesi itirazı ciddi görürse, esasa dair karar verilene kadar takibin geçici olarak durdurulmasına karar verebilir.

• İtirazın kabulü: Eğer mahkeme, borcun bulunmadığını, borcun ödendiğini veya zamanaşımına uğradığını tespit ederse, takip iptal edilir. Bu durumda alacaklı ancak genel mahkemelerde dava açarak hakkını arayabilir.
• İtirazın reddi: Borçlunun itirazı reddedilirse takip devam eder. Borçlu, kötü niyetli görülürse aleyhine %20’den az olmamak üzere tazminat hükmedilebilir.
• İstinaf ve temyiz: İtirazın reddi kararına karşı kanun yoluna başvurulabilir; ancak bu süreç, icra işlemlerini kendiliğinden durdurmaz.

Sonuç olarak, kambiyo senetlerine özgü takip yolunun hızlı olmasının en önemli nedeni, itirazın takibi otomatik olarak durdurmamasıdır.

İmzaya İtiraz

Kambiyo senetlerine özgü haciz yoluyla takipte, borçlu ödeme emrine karşı imzaya itiraz edebilir. Bu, senedin altındaki imzanın kendisine ait olmadığını ileri sürmesidir.

• Süre: İtiraz, ödeme emrinin tebliğinden itibaren 5 gün içinde yapılmalıdır.
• Şekil: İmzaya itiraz mutlaka yazılı dilekçe ile ve doğrudan icra mahkemesine yapılmalıdır. Genel haciz yolundan farklı olarak sözlü beyanla yapılamaz.
• Sonuçları: Süresinde ve açıkça yapılmazsa, senetteki imza borçluya ait kabul edilir.
• Yargılama usulü: İcra mahkemesi, imzaya itirazı İİK m.68a hükümlerine göre inceler. Eğer imzanın borçluya ait olmadığı tespit edilirse, takip iptal edilir. Aksi halde, borçlu haksız çıkarsa aleyhine %10 para cezası ve %20’den az olmamak üzere inkâr tazminatı hükmedilir.
• Geçici durdurma: İcra mahkemesi, ciddi bulduğu imzaya itirazlarda, esasa karar verilinceye kadar takibin geçici olarak durdurulmasına karar verebilir.

Bu nedenle, imzaya itirazın usulüne uygun ve süresinde yapılması, borçlunun haklarını koruması açısından hayati önem taşır.

Kambiyo Senedi ve Yetkisiz Temsil Durumu

Kambiyo senetlerinde güven ilkesi, senedi eline alan kişinin senet üzerinde gördüğü kayıtlara güvenmesini sağlar. Bu çerçevede, senet üzerinde imza atan kişinin gerçekten temsil yetkisine sahip olup olmadığını hamilin ayrıca araştırma yükümlülüğü yoktur.

• Eğer bir kişi yetkisiz temsilci sıfatıyla kambiyo senedini imzalamışsa, bu durumda kambiyo hukukunun sağladığı güven ilkesi gereği, imzayı atan kişi yine de borçtan sorumlu olur.
• Hamil, imza sahibinin yetkili olup olmadığını incelemek zorunda değildir. Aksi halde, kambiyo senetlerinin tedavül kabiliyeti ve güven fonksiyonu zedelenir.
• Dolayısıyla yetkisiz temsilci, imzaladığı senetle ilgili olarak kambiyo borçlusu haline gelir.

Bu düzenleme, kambiyo senetlerinin piyasada güvenilir ve hızlı işlem görmesini sağlamak amacıyla getirilmiştir. Aksi halde her hamilin, imza atan kişinin yetkisini araştırması gerekirdi ki bu da kambiyo hukukunun pratik işleyişine aykırıdır.

Ödeme Emrine Şikâyet

Kambiyo senetlerine özgü haciz yoluyla takipte, borçlu yalnızca itiraz değil, aynı zamanda şikâyet yoluna da başvurabilir. Bu şikâyetler, özellikle icra müdürünün görev ve yetkilerini aşan ya da hatalı işlemlerinden kaynaklanır.

• Genel şikâyet sebepleri: Tüm icra takiplerinde olduğu gibi, icra müdürünün kanuna aykırı işlemleri şikâyet konusu yapılabilir.
• Özel şikâyet sebepleri: Kambiyo senetlerine özgü takipte ayrıca şu hususlar gündeme gelir:
  • Senedin kambiyo vasfını taşımaması,
  • Alacaklının takip hakkına sahip olmaması,
  • Senedin vadesinin gelmemiş olması,
  • Senet aslının icra dairesine sunulmamış olması.

Bu hususlar, borçlu tarafından ileri sürülmese bile, icra mahkemesi tarafından resen dikkate alınır. Eğer takip konusu belge kambiyo senedi niteliğinde değilse veya alacaklının takip hakkı bulunmuyorsa, mahkeme takibi iptal eder.

• Süre: Şikâyet genellikle ödeme emrinin tebliğinden itibaren 5 gün içinde yapılmalıdır. Ancak icra müdürünün genel işlemlerine yönelik şikâyet, öğrenmeden itibaren 7 gün içinde yapılabilir.
• Sonuç: Şikâyet başvurusu tek başına icrayı durdurmaz. Ancak icra mahkemesi gerekli görürse, takibin durdurulmasına karar verebilir.

Bu düzenleme, özellikle senet niteliği taşımayan belgelerin icraya konulmasını önlemek ve borçlunun haksız takiplere karşı korunmasını sağlamak amacıyla önemlidir.

Kambiyo Senedine Mahsus Takip ve Menfi Tespit Davaları

Kambiyo senetlerine özgü haciz yoluyla takipte, borçlu ödeme emrine karşı itiraz etmiş olsa bile, çoğu zaman borcun varlığı kabul edilmiş sayılır. Bu durumda borçlu, gerçekten borçlu olmadığını ileri sürmek istiyorsa menfi tespit davası açabilir.

• İcra mahkemesi kararlarının niteliği: İcra mahkemeleri, kambiyo takibine ilişkin verdikleri kararlarda maddi anlamda kesin hüküm oluşturmaz. Yani icra mahkemesinin “borç vardır/yoktur” yönündeki kararı, genel mahkemeleri bağlamaz.
• Menfi tespit davası açma hakkı: Borçlu, genel mahkemelerde borçlu olmadığının tespitini isteyebilir. Bu dava açıldığında takip devam eder; ancak dava borçlu lehine sonuçlanırsa, icra dosyasındaki takip iptal edilir.
• İspat yükü: Menfi tespit davasında, alacaklı olduğunu iddia eden taraf alacağını ispatla yükümlüdür.
• Takip sırasında etkisi: Menfi tespit davası açılması takibi kendiliğinden durdurmaz. Ancak mahkeme, borçlunun talebi üzerine geçici hukuki koruma tedbirleri (örneğin icranın geri bırakılması) verebilir.

   Ayrıca borçlu, takibe karşı ödeme yaptıktan sonra haksız ödediğini düşünüyorsa, bu kez istirdat davası açabilir. Böylece borçlu, icra yoluyla ödediği parayı geri talep edebilir.

Kambiyo Takibinde Alacak Kalemleri

Kambiyo senetlerine özgü haciz yoluyla takipte alacaklı, yalnızca senette yazılı bedeli değil, kanunun izin verdiği bazı ek kalemleri de talep edebilir:

• Asıl alacak: Senedin üzerinde yazılı olup vadesi gelmiş bedeldir. İcra memuru, vade tarihini resen denetler.
• Faiz: Borçlu ödemezse temerrüt faizi talep edilebilir. Kambiyo senetleri ticari iş niteliğinde olduğundan, temerrüt faizi bakımından kanuni sınır bulunmamaktadır.
• Faize faiz (anapara + faiz üzerinden faiz): Senet bedeli ile birlikte temerrüt faizini ödeyen ciranta, kendisine karşı sorumlu olan kişilere rücu ederken bu toplam tutar üzerinden yeniden faiz isteyebilir.
• Komisyon ücreti: TTK’ya göre yetkili hamil %3, ciranta ise %2 oranında komisyon talep edebilir.
• Protesto masrafı: TTK m.713-722 hükümleri uyarınca, protesto zorunlu hallerde yapılan masraflar da alacaklıya ödenir.
• Çek tazminatı: TTK m.783 gereği, çekin karşılıksız kalması halinde keşideci, çek bedelinin %10’unu tazminat olarak ödemekle yükümlüdür.
• Avukatlık ücreti kaydı: Senet üzerine yazılan “avukatlık ücreti borçluya aittir” gibi kayıtlar, cezai şart niteliğindedir ve kambiyo alacağı kapsamında talep edilemez. Bu kayıt yazılmamış sayılır.

Bu kalemler, alacaklının takip talebinde açıkça belirtilmeli ve ödeme emrine yansıtılmalıdır.

İnkar ve Kötüniyet Tazminatı

Kambiyo senetlerine özgü haciz yoluyla takipte, tarafların kötü niyetli ya da haksız başvurularına karşı tazminat yaptırımı öngörülmüştür.

• Borçlu lehine tazminat:
  • Borçlunun itirazı esasa ilişkin nedenlerle kabul edilirse,
  • Alacaklının kötü niyetli veya ağır kusurlu olduğu tespit edilirse,
  • Alacaklı, takip konusu alacağın %20’sinden az olmamak üzere inkâr tazminatına mahkûm edilir.
• Alacaklı lehine tazminat:
  • Takibin geçici olarak durdurulmasına rağmen borçlunun itirazı reddedilirse,
  • Borçlu kötü niyetli görülürse,
  • Borçlu, alacaklı lehine %20’den az olmamak üzere kötüniyet tazminatına mahkûm edilir.
• Oran ve sınırlar: Kanun, yalnızca alt sınırı (%20) düzenlemiştir. Mahkeme, olayın özelliklerine göre bu oranın üzerinde tazminata hükmedebilir. Ancak talep edilen miktar %20’den azsa, mahkeme daha yüksek bir oran belirleyemez.
• Yabancı para alacakları: Tazminat, yabancı para olarak değil, takip tarihindeki Türk Lirası karşılığı üzerinden hükmedilir.

Bu yaptırım, haksız itiraz veya takiplerin önüne geçerek, kambiyo senetlerine özgü takibin hızlı ve güvenilir şekilde işlemesini sağlamayı amaçlamaktadır.

Kambiyo Senetlerine Özgü İcra Takibi Yargıtay Kararları

Kambiyo senetlerine özgü haciz yoluyla takip, uygulamada sıkça Yargıtay denetimine konu olmakta ve içtihatlarla şekillenmektedir. İşte bazı örnekler:

• Yargıtay 11. Ceza Dairesi, 2023/12163 E., 2023/6316 K.
  Kararda, kambiyo senetlerinde yapılan sahteciliğin resmi belgede sahtecilik sayılabilmesi için senedin Türk Ticaret Kanunu’ndaki tüm unsurları taşıması gerektiği vurgulanmıştır. Zorunlu unsurları taşımayan senetlerde yapılan sahtecilik, ancak özel belgede sahtecilik suçunu oluşturur.
• Yargıtay 12. Hukuk Dairesi, 2023/1216 E., 2023/6624 K.
  Bu karar, aynı konuda aynı taraflar arasında açılmış şikâyetlerin derdestlik nedeniyle reddedilmesi gerektiğini ortaya koymuştur. Ayrıca, icra mahkemesi kararlarının usulî denetime tabi olduğu ve tedbir kararlarına aykırı takip başlatılamayacağı belirtilmiştir.

Bu kararlar, kambiyo takibinde senedin niteliği, yetki meselesi, itiraz yolları ve takip hakkı konularında uygulamayı yönlendirmektedir. Yargıtay’ın yaklaşımı, özellikle borçlunun korunması ve haksız takiplere karşı güvence sağlanması bakımından önemlidir.