Mala Zarar Verme Suçu ve Cezası – Türk Ceza Kanunu (TCK) Madde 151-152

Mala zarar verme suçu, başkasına ait taşınır ya da taşınmaz bir malı kısmen veya tamamen bozma, yıkma, tahrip etme, yok etme, kirletme ya da kullanılamaz hâle getirme fiilleriyle ortaya çıkan ve TCK 151-152 hükümleri kapsamında düzenlenen bir malvarlığına karşı suçtur. Bu düzenlemeyle amaç, mülkiyet hakkının ve malın ekonomik değerinin korunmasıdır. Suçun basit hâli (TCK m.151) genellikle şikâyete tabi olup uzlaştırma kapsamındadır; nitelikli hâller ise (TCK m.152) kamu yararı ve korunması gereken menfaatin ağırlığı nedeniyle şikâyete tabi değildir ve daha ağır hapis cezası öngörür. Uygulamada etkin pişmanlık, şahsi cezasızlık ve ceza indirimi sebepleri (örn. akrabalık ilişkileri), ayrıca HAGB, adli para cezasına çevirme ve erteleme gibi bireyselleştirme kurumları, mala zarar verme suçu ve cezası bakımından önem taşır. Bu yazıda, TCK 151-152 çerçevesinde suçun unsurları, şikâyet süresi–zamanaşımı–uzlaştırma, ceza miktarları, nitelikli hâller, hırsızlıkla ilişkisi, etkin pişmanlık ve şahsi cezasızlık ile emsal Yargıtay kararları sistematik biçimde ele alınacaktır.

Mala Zarar Verme Nedir? (TCK m.151-152)

Mala zarar verme, kişinin başkasına ait bir malı hukuka aykırı biçimde bozması, tahrip etmesi, yok etmesi, kirletmesi, kısmen veya tamamen yıkması yahut kullanılamaz hâle getirmesi şeklinde tanımlanır. Bu suçun temel amacı, bireylerin mülkiyet hakkını korumaktır.

Türk Ceza Kanunu’nda mala zarar verme suçu, “Malvarlığına Karşı Suçlar” başlığı altında düzenlenmiş olup, TCK m.151 suçun basit şeklini, TCK m.152 ise nitelikli hâllerini içermektedir. Böylelikle hem bireylerin özel mülkiyeti hem de kamuya ait mallar güvence altına alınmaktadır.

Bu suç, yalnızca malın fiziksel bütünlüğünün korunmasını değil, aynı zamanda malın değerinin ve kullanım amacına uygun işlevinin güvence altına alınmasını hedefler. Dolayısıyla, malın tamamen ortadan kalkmasına gerek olmadan, malın ekonomik değerini veya kullanım fonksiyonunu önemli ölçüde azaltan her türlü eylem bu kapsamda değerlendirilebilir.

Mala zarar verme suçu, failin özel bir saik veya kastla hareket etmesini gerektirmez; genel kastla işlenmesi yeterlidir. Failin amacı ne olursa olsun, başkasına ait malın zarar görmesi durumunda suç oluşmuş kabul edilir.

Mala Zarar Verme Suçu Şikayet Süresi, Zamanaşımı ve Uzlaştırma

Mala zarar verme suçunun basit hali, TCK m.151 kapsamında düzenlenmiş olup şikâyete tabi bir suçtur. Bu durumda mağdur, failin kim olduğunu ve suçun işlendiğini öğrendiği tarihten itibaren 6 ay içinde şikâyette bulunmalıdır. Şikâyet hakkının süresinde kullanılmaması halinde kamu davası açılması mümkün olmaz.

Nitelikli haller ise TCK m.152 kapsamında düzenlenmiştir ve bu fiiller şikâyete tabi değildir. Yani, mağdurun şikâyetçi olmaması halinde dahi savcılık resen soruşturma açabilir. Bu suçlar için dava zamanaşımı süresi 8 yıldır ve şikâyetten vazgeçme halinde kamu davası düşmez.

Özellikle mala zarar verme suçunun basit hali, uzlaştırma kapsamına giren suçlar arasında yer almaktadır. Bu nedenle, soruşturma veya kovuşturma aşamasında öncelikle uzlaştırma prosedürü uygulanır. Taraflar arasında uzlaşma sağlanması halinde dosya kapanır; uzlaşma gerçekleşmezse soruşturma veya yargılama devam eder.

Bu düzenlemelerle amaçlanan, küçük çaplı zararların daha hızlı ve uzlaşmacı yollarla çözülmesini sağlamaktır. Ancak nitelikli hallerde kamu düzeni daha ağır ihlal edildiğinden, savcılık ve mahkemelerce resen yürütülen süreçler söz konusu olur.

Mala Zarar Verme Suçunun Unsurları

Mala zarar verme suçu, doğrudan mülkiyet hakkını korumayı amaçlayan bir düzenlemedir. Suçun konusu hem taşınır mallar (örneğin cep telefonu, gözlük, araç) hem de taşınmaz mallar (örneğin ev, arsa) olabilir. Failin, mağdura ait bu mallara zarar vermesiyle suçun maddi unsuru gerçekleşir.

Bu suçun oluşabilmesi için failin fiili, TCK m.151’de sınırlı olarak sayılan hareketlerden biriyle işlenmelidir. Kanunda belirtilen seçimlik hareketler şunlardır: bozmak, yıkmak, tahrip etmek, yok etmek, kullanılamaz hale getirmek veya kirletmek. Bu fiiller dışında kalan eylemler mala zarar verme suçu kapsamında değerlendirilemez.

Suçun işlenmesi için failin kastı yeterlidir. Yani, failin özel bir amaçla hareket etmesine gerek yoktur; genel kast ile işlenebilir. Failin amacı ister öfke, ister zarar verme isteği ya da başka bir saik olsun, sonuç değişmez.

Mala zarar verme suçu, çoğunlukla seçimlik hareketli suç niteliği taşır. Failin bu fiillerden yalnızca birini gerçekleştirmesi yeterli olabileceği gibi, birden fazlasını aynı anda işlemesi de mümkündür. Örneğin, bir aracın camlarının kırılması (tahrip etme) ve üzerine boya dökülmesi (kirletme) aynı anda gerçekleşebilir.

Korunan hukuki değer yalnızca malın fiziksel bütünlüğü değil, aynı zamanda malın ekonomik değeri ve kullanım amacına uygun fonksiyonudur. Dolayısıyla, malın tamamen yok edilmesi şart değildir; kullanım değerini önemli ölçüde azaltan her fiil de mala zarar verme suçunun oluşması için yeterlidir.

Mala Zarar Vermenin Hırsızlık Suçuyla Birlikte İşlenmesi

Mala zarar verme suçu bazı durumlarda hırsızlık suçu ile birlikte gündeme gelebilir. Burada önemli olan husus, zarar verilen malın hırsızlık suçunun konusunu oluşturup oluşturmadığıdır.

Eğer mala zarar verme fiili, hırsızlık suçunun işlenmesi sırasında doğrudan hırsızlığa konu mal üzerinde gerçekleşmişse, fail yalnızca hırsızlık suçundan cezalandırılır. Çünkü korunan hukuki yarar aynı olduğundan ayrıca mala zarar verme suçundan hüküm kurulmaz. Örneğin, mağdurun çantasını çalan fail, çanta sırasında zarar görse bile ayrıca mala zarar verme suçundan sorumlu tutulmaz.

Ancak hırsızlık suçu işlenirken, suça konu mal dışında başka bir eşyaya zarar verilmişse, fail hem hırsızlık hem de mala zarar verme suçu nedeniyle cezalandırılır. Örneğin, aracın camını kırarak içerisindeki çantayı alan fail, hem hırsızlık hem de mala zarar verme suçundan sorumludur.

Uygulamada Yargıtay da bu ayrımı net biçimde ortaya koymuştur. Eğer zararın konusu çalınan eşya ise, sadece hırsızlık suçu oluşur. Ama zarar verilen mal, hırsızlığın doğrudan konusu olmayan başka bir eşya ise, ayrıca mala zarar verme suçu da gündeme gelir.

Dolayısıyla her somut olayda, failin hangi eşyaya zarar verdiği ve yararlanma kastının bulunup bulunmadığı dikkatle değerlendirilmektedir.

Mala Zarar Verme Suçunun Cezası

1. Suçun Basit Şeklinin Cezası (TCK m.151)

Mala zarar verme suçunun basit hali, özel mülkiyete tabi bir mal üzerinde işlendiğinde söz konusudur. Bu durumda fail hakkında 4 aydan 3 yıla kadar hapis cezası veya adli para cezası verilir. Hakim, olayın özelliklerine göre bu yaptırımlardan yalnızca birini seçebilir; hem hapis hem adli para cezası aynı anda uygulanamaz.

2. Suçun Nitelikli Şeklinin Cezası (TCK m.152)

Nitelikli hallerde, korunması gereken menfaatin daha ağır olması sebebiyle ceza miktarı artırılmıştır. Failin eylemi aşağıdaki durumlarda gerçekleşirse 1 yıldan 4 yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır:

• Kamu kurumlarına ait eşyalara zarar verilmesi,
• Doğal afetlere karşı korumaya özgülenmiş eşyaya zarar verilmesi,
• Dikili ağaç, fidan veya bağ çubuğuna zarar verilmesi,
• Sulama veya içme suyu tesisatına zarar verilmesi,
• Siyasi partilere veya kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşlarına ait eşyalara zarar verilmesi,
• Grev ve lokavt sırasında işçi, işveren veya sendikalara ait eşyalara zarar verilmesi,
• Kamu görevlisinden görevinden dolayı öç alma amacıyla zarar verilmesi.

Failin yakma, patlayıcı madde kullanma, sel, çığ veya taşkın oluşturma, radyasyon ya da nükleer/kimyasal/biyolojik yöntemler ile suçu işlemesi halinde ise, hem basit hem de nitelikli halin cezaları bir kat artırılır.

Bu düzenleme, hem kamuya ait malların hem de toplumsal güvenlik açısından önem taşıyan eşyaların korunmasını sağlamaya yöneliktir.

Mala Zarar Verme Suçu ve Etkin Pişmanlık

Etkin pişmanlık, failin işlediği fiilin olumsuz sonuçlarını ortadan kaldırması veya gidermesi halinde cezasında indirim yapılmasını sağlayan bir kurumdur. Mala zarar verme suçu bakımından da TCK m.168 hükmü uygulanmaktadır.

Eğer fail, işlediği fiilden sonra zararı gidermiş ya da eski hale getirmişse, soruşturma ve kovuşturmanın hangi aşamasında olduğuna göre farklı oranlarda indirim yapılır:

• Soruşturma aşamasında, yani henüz dava açılmadan önce fail zararı giderirse, cezasının 2/3’üne kadar indirim yapılabilir.
• Kovuşturma aşamasında, dava açıldıktan sonra ancak hüküm verilmeden önce zararın giderilmesi halinde, cezada 1/2 oranında indirim uygulanır.

Örneğin, fail bir aracın camını kırdıysa ve dava açılmadan önce cam bedelini ödeyerek zararı karşıladıysa, cezası önemli ölçüde azalır.

Etkin pişmanlık hükümleri, mağdurun uğradığı zararın giderilmesini teşvik ederken aynı zamanda ceza adaletini de sağlamaktadır. Bu yönüyle mala zarar verme suçunda, failin sonradan pişmanlığını göstermesi hem mağdurun zararının tazmini hem de failin daha az ceza alması açısından önemli bir düzenleme niteliğindedir.

Mala Zarar Verme Suçu Şahsi Cezasızlık ve Ceza İndirimi

Mala zarar verme suçu, bazı aile içi veya yakın akrabalık ilişkilerinde şahsi cezasızlık veya ceza indirimi nedenleriyle farklı şekilde değerlendirilir. Bu düzenleme, aile içi ilişkilerin korunması ve küçük çaplı anlaşmazlıkların ceza hukukuna taşınmamasını amaçlamaktadır.

Şahsi Cezasızlık Halleri (TCK m.167/1)

Aşağıdaki durumlarda fail hakkında ceza verilmez:

• Eşlerden birinin, diğer eşin malına zarar vermesi (ancak eşler hakkında ayrılık kararı verilmemiş olmalıdır),
• Failin üstsoyu veya altsoyu ya da bu derecedeki kayın hısımlarından birine karşı işlenmesi,
• Failin evlat edinen veya evlatlık aleyhine bu suçu işlemesi,
• Aynı konutta birlikte yaşayan kardeşlerden biri aleyhine işlenmesi.

Ceza İndirimi Halleri (TCK m.167/2)

Bazı durumlarda ise suç şikâyete bağlı hale gelir ve ceza yarı oranında indirilir:

• Ayrılık kararı verilmiş eşler arasında,
• Aynı konutta yaşamayan kardeşler arasında,
• Amca, dayı, hala, teyze, yeğen gibi akrabalar veya ikinci derecede kayın hısımlar arasında.

Bu hallerde mağdurun şikâyetçi olması gerekir. Şikâyet gerçekleşirse fail hakkında verilecek ceza yarı oranında indirilecektir.

Dolayısıyla mala zarar verme suçunda akrabalık ilişkisi, hem cezanın verilip verilmeyeceğini hem de cezanın miktarını doğrudan etkileyen önemli bir unsur olarak karşımıza çıkmaktadır.

Cezanın Ertelenmesi, Adli Para Cezasına Çevrilmesi veya HAGB

Mala zarar verme suçu bakımından mahkemece hükmedilen hapis cezaları, bazı durumlarda alternatif ceza kurumlarıyla farklı şekilde uygulanabilir. Bu durum, özellikle ilk defa suç işleyen veya pişmanlık gösteren failler açısından önem taşır.

Adli Para Cezasına Çevirme

Hakim, hükmedilen hapis cezasını belirli şartlar dahilinde adli para cezasına çevirebilir. Böylece failin cezası özgürlüğünün kısıtlanması yerine para cezasına dönüştürülür. Özellikle suçun basit hali için bu yol sıkça uygulanır.

Hükmün Açıklanmasının Geri Bırakılması (HAGB)

HAGB, sanık hakkında verilen cezanın belli bir süre sonuç doğurmamasını ifade eder. Sanık, denetim süresi içinde yeni bir suç işlemez ve yükümlülüklerini yerine getirirse, ceza hiçbir sonuç doğurmadan ortadan kalkar. Mala zarar verme suçunda hükmedilen hapis veya para cezası için HAGB kararı verilmesi mümkündür.

Cezanın Ertelenmesi

Ertelenme, hükmedilen hapis cezasının cezaevinde infaz edilmesinden şartlı olarak vazgeçilmesidir. Sanığın cezası ertelenirse belirlenen denetim süresini iyi halli geçirirse, cezası infaz edilmiş sayılır. Mala zarar verme suçunda verilen hapis cezaları da koşullar oluştuğunda ertelenebilir.

Bu bireyselleştirme kurumları, cezanın fail üzerindeki etkilerini hafifletirken, aynı zamanda failin topluma kazandırılmasına da hizmet etmektedir.

Mala Zarar Verme Suçu Yargıtay Kararları

Mala zarar verme suçu, uygulamada sık karşılaşılan suç tiplerinden biri olduğundan, Yargıtay kararlarıyla içtihatlar oldukça zengindir. Yargıtay, özellikle hırsızlıkla birlikte işlenmesi, zarar verilen malın niteliği, kamu malına zarar verme ve etkin pişmanlık gibi konularda önemli ölçütler geliştirmiştir.

• Hırsızlıkla birleşen eylemler: Eğer mala zarar verme fiili hırsızlığa konu mal üzerinde gerçekleşmişse ayrıca cezalandırma yapılmaz. Ancak hırsızlık sırasında başka bir mal zarar görmüşse, fail hem hırsızlıktan hem mala zarar vermeden cezalandırılır. Örneğin, aracın camı kırılarak içerisindeki çantanın alınması halinde her iki suç birlikte oluşur.
• Kamu malına zarar verme: Kamu kurumuna ait eşyaya verilen zarar, TCK m.152 kapsamında değerlendirilir ve daha ağır yaptırım uygulanır. Örneğin, kamu bankasına ait ATM’ye zarar verilmesi halinde suçun nitelikli hali oluşur.
• Sahipli hayvana zarar verme: Yargıtay, sahipli hayvanın öldürülmesini mala zarar verme kapsamında değerlendirmektedir. Bu durumda fail, hayvanın ekonomik değerine zarar verdiği için cezalandırılır.
• Ağaç ve bitki örtüsüne zarar verme: Özellikle dikili ağaç veya fidanın kesilmesi ya da zarar görmesi, TCK m.152’de düzenlenen nitelikli hal kapsamında değerlendirilir.
• Yakma suretiyle zarar verme: Failin bir malı yakarak kullanılmaz hale getirmesi halinde, suçun cezası artırılarak uygulanır. Örneğin, cezaevi koğuşunda yatağın yakılması durumunda Yargıtay, yakarak mala zarar verme suçunun oluştuğunu kabul etmiştir.
• Etkin pişmanlık uygulamaları: Fail zararı dava açılmadan önce giderirse cezasında 2/3 oranına kadar, dava açıldıktan sonra giderirse 1/2 oranında indirim uygulanmaktadır. Yargıtay, bu indirimin uygulanmasında mağdurun zararının tamamen karşılanıp karşılanmadığını titizlikle denetlemektedir.
• Şahsi cezasızlık halleri: Yargıtay kararlarında, aile bireyleri arasında işlenen mala zarar verme suçlarının cezasızlık veya ceza indirimi hükümleri dikkate alınarak değerlendirme yapıldığı görülmektedir.

Bu kararlar, mala zarar verme suçu ve cezası konusunda uygulamanın nasıl şekillendiğini ve hangi durumlarda hangi yaptırımların uygulanacağını açıkça göstermektedir. Özellikle hırsızlıkla birleşen eylemler ve kamu malına zarar verilmesi gibi hususlarda, Yargıtay’ın istikrarlı bir şekilde koruduğu kriterler bulunmaktadır.

Mala Zarar Verme Suçu Nedeniyle Manevi Tazminat

Mala zarar verme suçu, esasen malvarlığına yönelik bir saldırıdır. Bu nedenle mağdurun zararı çoğunlukla maddi zarar niteliği taşır. Ancak bazı mağdurlar, uğradıkları zararın kendilerinde yarattığı sıkıntı ve üzüntü nedeniyle manevi tazminat talebinde bulunabilmektedir.

Yargıtay uygulamalarında, mala zarar verme fiilinin kişilik haklarına doğrudan saldırı niteliği taşımadığı vurgulanmaktadır. Örneğin, bir aracın çizilmesi veya evin camlarının kırılması gibi olaylar, mağdur açısından üzüntü yaratabilir; fakat bu durum tek başına manevi tazminat talebi için yeterli görülmemektedir. Manevi tazminatın kabul edilebilmesi için mağdurun kişilik değerlerinde objektif bir eksilme meydana gelmesi gerekir.

Dolayısıyla, mala zarar verme suçunda mağdurun maddi zararını tazmin davası yoluyla talep etmesi mümkündür, ancak manevi tazminat istemi çoğu olayda reddedilmektedir. Bu yaklaşım, kişilik değerleri ile ekonomik değerlerin birbirinden ayrılmasını ve manevi tazminatın yalnızca gerçekten kişisel hak ihlali doğuran hallerde uygulanmasını sağlamaktadır.

Bu nedenle, mala zarar verme suçlarında mağdurun açacağı tazminat davası genellikle maddi zarar ile sınırlı kalmaktadır.