Harcırah Nedir? Harcırah Nasıl Hesaplanır?

6245 sayılı Harcırah kanunun da devlet personellerinin harcırah hak edişleri düzenlenmiştir. Tanımı aynı kanunun 3. maddesinde yapılmıştır. Hizmetlilere bu kanuna göre ödenmesi gereken yol masrafı, gündelik, aile masrafı ve yer değiştirme masrafından birini, birkaçını veya tamamını kapsamaktadır.

Harcırah Nedir?

​Harcırah, devlet memurlarının asıl görev mahali dışında görevlendirilmeleri nedeniyle yol masraflarını, gündelik, aile masrafı ve yer değiştirme masrafını, yevmiyelerini kapsamaktadır. Uygulamada ise harcırah, asıl görevli bulundukları yerden başka yerlerde geçici olarak görevlendirilenlere asıl görevli oldukları yerde yapmak zorunda olmadıkları giderler için veya asıl görevli bulundukları yerlerden başka yerlerdeki görevlere naklen atanan memur ve hizmetlilere yeni görev yerlerine taşınmaktan dolayı yapacakları ek masraflar için yapılan ödemelerdir. Harcırahın unsurları ise kanunun 5. maddesinde yol masrafı, yevmiye, aile masrafı ve yer değiştirme masrafını ihtiva eder.

Harcırah Kanunu

​Hangi durum ve koşullarda harcırah verileceği, harcırah hesabının nasıl yapıldığı ve ödemekle yükümlü olan kurum, 6245 sayılı kanunda detaylı şekilde belirtilmiştir. Buna göre; 

-Yurt içinde veya yurt dışında görev yapmakta iken yurt içinde veya yurt dışındaki sürekli bir göreve naklen atanan ya da yabancı ülkelerdeki memuriyet merkezi değiştirilen memur ve hizmetlilere yeni görev yerlerine kadar,

-Kadro dolayısıyla açıkta kalan veya vekâlet emrine alınan memurlara açık aylıklarını Türkiye dâhilinde tesviye ettirecekleri yere kadar,

-Asilin vüruduna kadar muvakkaten gönderilmiş olmayıp da vekâlet namı altında asaleten gönderilen ve vekâlet müddeti belli olmayan kumandan ve memurlara vazife mahallerine kadar,

-Daimi veya muvakkat bir vazife ile bir tarafa gönderilenler yolda veya yeni vazife mahallinde işe başlamadan vefat eyledikleri takdirde ölüm mahalline kadar,

-Yurtiçinde daimi memuriyetle bir mahalle tayin olunup da yolda veya yeni memuriyet mahallinde işe başlamadan evvel vefat eden memur veya hizmetli, ailesini birlikte götürmüş bulunuyor ise harcıraha müstahak aile efradına ölümün vuku bulduğu mahalden itibaren ve ailesini birlikte götürmemiş ise bunlara vefat tarihinde bulundukları mahalden itibaren,

-Bir vazifenin ifası maksadıyla muvakkaten yurt içinde veya dışında başka bir yere gönderilenlere,

-Yeni ve eski memuriyetlerine mütaallik bir meseleden dolayı bu kanuna tabi kurumlarca açılan bir dava sebebiyle sanık veya davalı olarak (İşten el çektirilmiş olsun veya olmasın) başka bir yere gönderilenlerden lehinde netice hasıl olanlara,

-Memuriyet merkezlerinin bulunduğu mahal dışındaki bir vazifeye vekâleten gönderilenlere,

-Fiilen oturduğu mahalden gayrı bir yere açıktan vekâleten gönderilenlere (yalnız gidiş ve dönüşleri için),

-Muvakkat kaza salahiyeti ile gönderilenlere,

-Kıta halinde ve bir kumanda altında hareket eden askerî birlikler ile Jandarma Genel Komutanlığı ve Sahil Güvenlik Komutanlığına mensup subay, astsubay, uzman jandarma, uzman erbaş, sözleşmeli erbaş ve erler ile sivil memur ve hizmetlilere ve ailelerine, 

-Celp ve terhis eratını sevke memur edilen subay ve askeri memur ve astsubaylara,

-Aile ile birlikte oturulması yasak edilen bölgelerden çıkarılacak veya bu nevi bir bölgeye atanacak veya naklolunacak askeri şahısların aile fertleri için,

-Birlik halinde yabancı ülkelere gönderilecek Türk Silahlı Kuvvetleri, Jandarma Genel Komutanlığı ve Sahil Güvenlik Komutanlığı mensuplarının ve aileleri için,

– Memurlar, yardımcı hizmetler sınıfına dahil personel ve kurumlarda yalnız ödenek mukabili çalışanlardan, memuriyet mahalli dışına görevlerine ait mesleki ve sıhhi yeterliklerinin tespiti veya kurumlarınca görülecek lüzum üzerine imtihan için gönderilenlere, gidiş ve dönüşleri için yol masrafı ve gündelik ile bu amaçla gönderildikleri yerde geçen sürenin en çok yedi günü için ve hava değişimi maksadıyla gönderilenlere,

-Muvakkat vazife mahallinde hastalanmaları sebebiyle vazife ifa edemeyen memur ve hizmetlilere, bu sebeple vazife göremedikleri günlerin en çok yedi günü için,

-Şehir ve kasaba haricinde, yatacak yeri bulunmayan ve böyle bir yeri bulunan mahalle bir nakil vasıtası ile gidilip gelinmesi zaruri olan yerlere muvakkat vazife ile gönderilenlere,

-Harp zaruretleri ve olağanüstü haller dolayısıyla memuriyet mahallerini terk etmeye mecbur olan memur ve hizmetlilerden kurumlarınca gösterilen mahalle veya memuriyet merkezine en yakın il veya ilçe merkezine gidenlere ve aileleri için,

-Olağanüstü hallerin gerektirdiği durumlarda Cumhurbaşkanlığının uygun görüşü üzerine bağlı bulundukları kurumlar veya Dışişleri Bakanlığınca yurtdışından yurtiçine çağrılan veya yurtdışında başka bir yere gönderilen aile fertleri için,

-Yurt içinde ve dışında tertip edilen milli ve resmi spor temasları dolayısıyla seyahat edecek sporcu ve idarecilerin,

-Mesleki bilgilerini artırmak amacıyla memuriyet mahalli dışında açılan kurs veya okullara gönderilenlere,

-Geçici bir görev ile başka bir yere gönderilenlere,

-Memur veya hizmetli tarafından tayin veya naklolunduğu mahalle götürülmeyerek ikamet maksadıyla ve topluca bu mahalden başka bir yere gönderilen aile efradı için yeni memuriyet mahalline kadar, şeklinde sayılan hal ve koşullarda harcırah ödeneceği belirtilmiş olup ödenecek harcırah unsurlarının detayı ise kanunda belirtilmiştir.

Harcırah Hesaplama

Harcırah içerisinde yol masrafı, yevmiye, yolluk, gündelik, konaklama masrafları, ev taşıma, yer değiştirme gideri bulunmakta olup sayılanlardan biri veya birden fazlasının ödenecek olması halinde personelin bağlı olduğu bakanlığın görüşüyle Maliye Bakanlığı’nca hesaplanan tutar ödenmektedir. Gündelik ödenmesi talep edilen personelin görev tarihindeki derecesi ve aylık ücreti üzerinden hesaplama yapılmaktadır. Yol ücreti ise resmi daireler tarafından işletilen muayyen tarifeli taşıt ücreti üzerinden hesaplanmaktadır. Diğer masraflar ise her kurumun iç ilişkisinde belirtilen usul ve esaslar üzerinden ödenmektedir.

Harcırah hesabında ise, memurun fiilen almakta olduğu aylık (Kurumların 1 – 4 ncüderecelerdeki kadrolarında bulunanlardan kazanılmış hak aylık dereceleri daha düşük olanların işgal etmekte oldukları kadro) derecesi esas alınır. Hizmetlilerin harcırahında ise aldıkları aylık ücret veya ödeneklerine; gündelik ile çalışanların harcırahı da gündeliklerinin 30 katına en yakın memur aylık tutarı üzerinden hesaplanır. Şu kadar ki (Ödenek mukabili çalışanlar hariç) bunların harcırahları hiçbir suretle 4 üncü derecedeki memurlara verilen miktarı geçemez. Terfi suretiyle atananların harcırahı, terfi ettikleri aylık derecesi üzerinden ödenir.

Memur veya hizmetli olmayanların harcırahında, geçici bir görev ile görevlendirilenlere verilecek yol masrafı ve gündelik, bunların bilgi seviyeleri ve faaliyet sahaları ile mahalli şartlar dikkate alınarak 4 ncü dereceye kadar olan memurlardan herhangi birine verilen yol masrafı ve gündeliğe kıyasen ilgili kurumca takdir olunur.

Askeri birliklerde harekatta harcırahta ise, kıta halinde ve bir kumanda altında hareket edenaskerî birlikler ile Jandarma Genel Komutanlığı ve Sahil Güvenlik Komutanlığına mensupsubay, astsubay, uzman jandarma, uzman erbaş, sözleşmeli erbaş ve erler ile sivil memur vehizmetlilere intikal ettikleri yerde yeme ve konaklama ihtiyaçları karşılanmayanlara ilk 90 gün için tam, takip eden 90 gün için 1/2 oranında gündelik, yeme ve konaklamaihtiyaçlarından herhangi birisi karşılanmayanlara ise ilk 90 gün 1/2 oranında, takip eden 90 gün için 1/4 oranında gündelik ödenir. 180 günü aşan görevlendirmeler için gündelikverilmez. Memuriyet mahalli dışında yurt içi limanlarda gemide geçirilen günler içinyukarıdaki hükümlerden yararlanmayanlara sadece 90 gün için 1/4 oranında gündelik ödenir.

6245 sayılı kanunun 59 uncu maddesinde, harcırahın memur ve hizmetlinin gidişinde peşin olarak verileceği, harcırahın tam miktarının önceden tayin ve tespitinin mümkün olmadığı hallerde yetecek miktarda paranın avans olarak verileceği, harcırahını kati olarak veya avans suretiyle alanlardan zati sebepler yüzünden daimi veya muvakkat vazife mahallerine 15 gün içinde hareket etmeyenlerin, aldıkları parayı derhal iade etmeye mecbur oldukları belirtilmiştir. (Geçici görevlerde, avans verilen memur veya hizmetlinin görev yerine döndükleri tarihten itibaren 1 ay içinde, avans mahsup edilecektir.) Bununla birlikte geçici görevle yurtdışına gönderilenlerin memuriyet mahalline dönüş tarihinden itibaren bir ay içerisinde harcırah beyannamelerini kanıtlayıcı belgeler ile birlikte ödeme emrine bağlanmak üzere daire amirine teslim edecekleri bildirilmiştir

Yurtdışı Harcırah Hesaplama

Görevlendirilen personelin harcırahı, her yıl yayımlanan Yurtdışı Gündeliklerine Dair Kararın ekli cetvelinde yer alan gündelik miktarları dikkate alınarak hesaplanacaktır. Birden fazla ülkeyi kapsayacak yurtdışı geçici görev, yolculuk ve ikametlerde, her ülkedeki kalış süresi için o ülkeye ilişkin gündelik miktarı esas alınacaktır. 18 Ocak 2024 PERŞEMBE ResmiGazetede yayınlanan 8104 sayılı cumhurbaşkanı kararı ile ilgili personellerin yurt dışı gündelik ücretleri her ülkenin para cinsinden ilan edilmiştir. Resmi Gazete’de ilan edilen karar, 6245 sayılı kanunun 34. maddesi esas alınarak düzenlenmiştir. Yurt dışı gündelik harcırahı haricinde yol masrafı, yevmiye, aile masrafı ve yer değiştirme masrafın belirttiğimiz üzere kanunun 17. 29. 34. 35. 37. 42. ve 46. maddelerde düzenlenmiştir.

Yurtdışında verilecek gündeliklerin miktarı: Madde 34 – (Değişik: 11/12/1981 – 2562/13 md.) Bu Kanun gereğince verilecek yurtdışı gündeliklerinin miktarı, gidilecek ülkeye, memur ve hizmetlilerin aylık veya ücret tutarları ile görevin mahiyetine göre, mali yıl itibariyle Cumhurbaşkanınca tayin olunur.

(İkinci fıkra mülga: 23/1/1987 – KHK 269/4 md.) Geçici görev ile yabancı ülkelere gönderilenlere, özel anlaşmaları gereğince yabancı devlet, uluslararası kuruluş veya resmi diğer kuruluşlar tarafından ödeme yapıldığı takdirde bu ödemeler gündeliklerinden indirilir.

Hususi ehemmiyeti haiz merasimlere iştirak edeceklerin dış yevmiyeleri: Madde 35 – Taç giyme ve cenaze merasimleri gibi hususi ehemmiyeti haiz bir merasim dolayısıyla yabancı memleketlere gönderilecek olanlara verilecek yevmiye, Cumhurbaşkanı kararıyla, 34 üncümaddenin birinci fıkrası gereğince tayin olunacak azami haddin % 50 si nispetinde artırılabilir

Geçici görev gündeliğinin verilebileceği azami süre: Madde 42 – (Değişik: 11/12/1981 –2562/17 md.) Geçici bir görev ile başka bir yere gönderilenlere, görev mahalline varış tarihinden itibaren bu Kanuna göre verilen gündelikler: 

a.Yurtiçinde bir yıllık dönem zarfında aynı yerde, aynı iş için ve aynı şahsa 180 günden fazla verilemez. İlk 90 gün için tam, takibeden 90 gün için 2/3 oranında ödenir. 

b.Yurtdışında ilk 180 gün tam ve müteakip günler için 2/3 oranında ödenir. Geçici görevlendirmelerde meydana gelecek ara vermeler bu müddetleri veya gündelik miktarını artırmaya neden olamaz.

En nihayetinde harcırah için avans verilecek ise, avansın Türk Lirası cinsinden tutarı, yabancı para cinsinden avans miktarının tahakkuk tarihindeki Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankasınca ilan edilen efektif satış kuruyla çarpılması suretiyle bulunacaktır. Avans ilgiliye Türk Lirası cinsinden ödenecek olup, avansın mahsup işlemlerinde ise ilgiliye ödenme tarihindeki Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankasınca ilan edilen efektif satış kuru esas alınacaktır. Harcırah için avans verilmemiş ise, yurtdışı gündeliklerinin Türk Lirası cinsinden tutarı, yabancı para cinsinden gündelik miktarının beyanname düzenleme tarihindeki Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankasınca ilan edilen döviz satış kuruyla çarpılması suretiyle bulunacaktır. Yurtdışına geçici görevle gönderilenlere, Türkiye’den her çıkışlarında, seyahat ve ikamet süresinin ilk on günü için ödenecek gündelikler, Yurtdışı Gündeliklerine Dair Kararın ekli cetvelindeki miktarların %50 artırılması suretiyle hesaplanacaktır. Yurtdışı geçici görevlendirmelerde, konaklama bedelinin 18 Ocak 2024 PERŞEMBE Resmi Gazetede yayınlanan 8104 sayılı cumhurbaşkanı kararın 4 üncü maddesi çerçevesinde ödenmesi esastır. Ancak, idarelerce görevin önem ve 3 özelliği ile görev yeri itibariyle oluşabilecek konaklama gideri ihtiyacı dikkate alınarak Kararın 5 inci maddesine göre konaklama bedeli ödenebilir.

Tayin Harcırah Hesaplama

Naklen, görev veya kadro değişikliği ile başka bir mahalle gönderilenlere, bu tayinlerisırasında izinli olarak başka bir yerde bulunsalar dahi, eski memuriyet yerlerinden itibaren, Geçici görevle veya vekaleten bir yerde bulundukları sırada asıl görev yeri değişenlere eski memuriyet yerlerinden itibaren ödenmektedir. Yurtiçinde, iki mahal arasında mutat olan, gidip gelmeye elverişli en kısa kara ve deniz yolu, Yurtdışında, ülkeler ve bölgelerine göre, Dışişleri ve Ulaştırma Bakanlıklarının görüşü alındıktan sonra Maliye Bakanlığının teklifi üzerine Bakanlar Kurulu tarafından belirlenecek mesafeler esas tutularak bulunur.

Yurtdışı yer değiştirme masrafı memur veya hizmetlinin; Kendisi için yurtdışı gündeliğinin yirmi katı, Harcıraha müstehak aile fertlerinin her biri için yurtdışı gündeliğinin sekiz katı (Bu miktar yurtdışı gündeliğinin otuz iki katını aşamaz), yurtdışında her kilometre veya denizmilibaşına yalnız kendisi için yurtdışı gündeliğinin binde yedisi, yurt içinde her kilometre veya denizmili başına, yalnız kendisi için yurtiçi gündeliğinin yüzde beşi olarak hesaplanır. Yurtdışı veya yurtiçi yer değiştirme masrafının eşinin memur olması nedeniyle eski görev mahallinden yeni görev mahalline atanan memur veya hizmetli eşine 45. ve 46. maddelerin (c) bendi uyarınca hesaplanacak miktarın yarısı ödenir.

Harcırah, memur ve hizmetlinin gidişinde ve ailenin nakli sırasında peşin olarak verilir.Harcırahın tam miktarının önceden tayin ve tespitinin mümkün olmadığı hallerde yetecek miktarda para avans olarak verilir. Ayrıca harcırah unsurları haricinde ev taşıma ücreti de verilmektedir. Ev taşıma ücretinin detayları ise bağlı bulunulan kurumun iç ilişkisinde belirtilmektedir. Yol masrafı, personelin görev unvan ve derecesinde göre kanunun 27. Maddesine bağlı 1 sayılı cetvelde belirtilen muayyen tarifeli ücret üzerinden hesaplanmaktadır.

Uzman Erbaş Harcırah Ödemeleri

6245 sayılı Harcırah kanununun Harcırah verilecek kimseler başlıklı 4. Maddesinde uzman erbaşlar için harcırah verileceği düzenlenmiştir. Uzman Erbaşların hangi hal ve koşullarda harcırah ödemesi alacağı ise kanunun çeşitli maddelerinde (15. 16. 17. maddeleri) hüküm altına alınmıştır. Buna göre:

-Kıta halinde ve bir kumanda altında hareket eden askerî birlikler ile Jandarma Genel Komutanlığı ve Sahil Güvenlik Komutanlığına mensup subay, astsubay, uzman jandarma, uzman erbaş, sözleşmeli erbaş ve erler ile sivil memur ve hizmetlilere intikal ettikleri yerdeyeme ve konaklama ihtiyaçları veya gündelik,

-Aile ile birlikte oturulması yasak edilen bölgelere geliş ve gidişte aile harcırahı,

-Aile ile birlikte oturulması yasak edilmiş olan bölgelerden çıkarılacak aile fertlerine ikamet edecekleri yere kadar,

-Aile ile birlikte oturulması yasak edilmiş olan yerden yasak edilmiş olmayan bir yere atananların aile fertleri için, 

-Aile ile birlikte oturulması yasak edilmiş olan bir yerden yine böyle bir yere atananların aile fertleri için, bunların evvelce oturduğu yerden ikamet edecekleri yeni mahalle kadar,

-Aile ile birlikte oturulması yasak olmayan bir yerden yasak olan bir yere atananların aile fertleri için, eski vazife mahallinden ailenin ikamet edeceği yere kadar,

-Aile ile birlikte oturulması yasak edilen bölgelerden çıkarılmış olan aile fertlerinin yasağın kalkması üzerine tekrar yerlerine dönmeleri halinde, son yerlerinden eski yasak yere kadarAile masrafı ile yer değiştirme masrafı,

-Uluslararası anlaşmalar gereğince askeri birlikler/birlikler halinde yabancı ülkelere gönderilecek hâller dışında, uluslararası mahiyetteki tatbikat ve manevralara katılmak, açık deniz eğitimi veya Türk Silahlı Kuvvetlerinin temsili gibi maksatlarla yabancı ülkelere gönderilecek askeri birliklerin, Jandarma Genel Komutanlığı ve Sahil Güvenlik Komutanlığı unsurlarının (Deniz Kuvvetlerine ve Sahil Güvenlik Komutanlığına ait gemilerle gidişte, denizde seyir halinde bulunulan günler hariç, münhasıran yabancı ülke limanlarında geçirilen günler için) Jandarma Genel Komutanlığı veya Sahil Güvenlik Komutanlığı adına uzman erbaş/er, sözleşmeli erbaş/er’lere yurt dışı gündeliği,

-Birlik halinde yabancı memleketlere gönderilecek Türk Silahlı Kuvvetleri mensuplarına ve bunların Türkiye’de bırakacakları aile fertlerine, harcırah ödemesi yapılır.

Uzman erbaşlar, 6245 sayılı kanun haricinde Uzman Erbaş Kanunun 18. Maddesinde de hüküm altına alınmıştır. Uzman erbaşlar, sözleşme süreleri içinde değişik bölge ve garnizonlara Türk Silâhlı Kuvvetlerinin hizmet ihtiyacı esas alınmak suretiyle atanma ve yer değiştirme işlemlerine tâbi tutulurlar veya kurs dahil geçici görevle görevlendirilirler. Bu şekilde atanan veya geçici görevle görevlendirilenlere ve ayrıca terhislerinden sonra uzman erbaş olarak atananlarla kendi kusurları olmaksızın hizmet sürelerinin bitiminde ayrılanlara 6245 sayılı Kanun ve Bütçe Kanunu esaslarına göre harcırah verilir. 

Önemle belirtmek gerekir ki yer değiştirme suretiyle ödenecek harcırahta ikametgah adresini taşımak şart değildir. Nitekim Danıştay 12. Dairesi 2021/7851 E, 2023/7122 K sayılı kararında “‘İdare tarafından, ikametgah adresinin değişmediğinden bahisle yer değiştirme masrafının ödenmediği iddia edilse de, davacının ailesinin ikametgah adresi değişmemiş olup, kendi ikametgah adresi yeni görev yeri olarak kabul edilmelidir.” şeklindeki açıklamasıyla ikametini değiştirmeyen davacıya yapılan harcırah ödemesinin eksik olduğunu kabul etmiştir. 

Harcırah Davası Nasıl Açılır?

İlgili personelin kurumuna belgelerini tamamlayarak başvuru yapması üzerine, 30 günlük cevap verme süresinin dolmasıyla harcırah ödemesi yapılmaması veya eksik yapılması halinde 60 günlük süre içerisinde idare mahkemelerinde iptal davası açılmaktadır. İlgili personelin harcırah ödemesi için kuruma ödeme yapılması talebiyle başvuru yapmaması üzerine 6245 sayılı kanunda zamanaşımı belirtilmediğinden 5018 sayılı kanunun 34. maddesi gereği genel zamanaşımı olan beş yıllık zamanaşımı içerisinde belgelerini teslim ederek harcırah ödemesi başvurusunda bulunabilir. Yine 30 günlük süre içerisinde ödeme yapılmaması veya eksik ödeme yapılması halinde 60 günlük dava açma süresinde iptal davası açabilir. 

6245 sayılı kanunun 56. maddesinde açıkta kalan ve vekâlet emrine alınan memurlara (…)vazifelerinden ayrıldıkları ve işten el çektirilmek suretiyle vekâlet emrine alınan memurlardan men’i muhakeme kararı alan veya beraat edenler veyahut haklarındaki takibat afla ortadan kaldırılanlara, haklarında verilen kararın kesbi katiyet ettiği şeklinde belirtilen iki durum için 6 aylık zamanaşımı süresi öngörülmüş olup kanunun diğer hallerinde beş yıllık zamanaşımı uygulanacaktır.

Yetkili mahkeme ise İdari Yargılama Usul Kanunun 33. Maddesi gereği ilgilinin görev yaptığı ilin bağlı olduğu idare mahkemesi olup askeri personeller için İdari Yargılama Usul Kanunun 20/C Maddesi gereği ilgilinin görev yaptığı yerin idari yargı yetkisi yönünden bağlı olduğu bölge idare mahkemesinin bulunduğu yerdeki idare mahkemesi yetkilidir.