Kamu Mallarının Haczi Nedir?

İcra İflas Kanunu’nun 82. Maddesine göre “1. Devlet malları ile mahsus kanunlarında haczi caiz olmadığı gösterilen mallar,” haczolunamayacaktır. Bu kuralın nedeni kamu yararını kişi alacaklarından üstün tutulmasıdır. Bir diğer nedense bir hukuk devletinde Devlet’in her zaman borçlarını ödeyeceğine dair inançtır. Ancak buradaki dilemma böyle bir inanç mevcut ise neden Devlet malları korumaya muhtaç kalmıştır?

​İcra İflas hukukunun bir özelliği de borçlu şahsa icra memurları aracılığıyla ‘cebir’ uygulanabilmesidir. Bir diğer deyişle Devlet borcunu ödemeyen şahsa karşı kuvvet kullanma hakkına sahiptir. Bu husus yukarıdaki kuralın bir diğer sebebini teşkil eder. Zira Devlet’in bir kurumu diğer bir kurumuna karşı kuvvet uygulayamayacağıdır. Ancak bu husus hukukun diğer alanlarında uygulanan idari tedbirleri göz önüne alınca tartışmalı hale gelmektedir. 

İCRA VE İFLAS HUKUKUNDA HACİZ NE DEMEKTİR?

​İcra İflas hukuku kapsamında haciz alacağı tahsil etmek amacıyla borçlunun mallarına el koyma işlemidir. İcra takibi sonucu haklı olan alacaklı borcunu borçlunun ödememesi sonucu tahsil edememişse devlet el yoluyla haciz yöntemini kullanabilecektir. Ancak bazı mal ve haklar haczedilemeyen şeyler içinde düzenlenmiştir. 

​3 tür haciz vardır: Kesin, Geçici, İlave.

• Kesin Haciz: Takibin kesinleşmesinden sonra satışa cevaz veren haciz türüdür.

• Geçici Haciz: İtirazın geçici olarak kaldırılması sonucu yapılabilir.

• İlave Haciz: Haciz sonucu, edinilen parasal değerin alacağı tam karşılamaması sonucu talep edilebilir.

HACİZ MÜESSESİ NEDİR?

​İcra İflas hukuku kapsamında haciz alacağı tahsil etmek amacıyla borçlunun mallarına el koyma işlemidir. İcra takibi sonucu haklı olan alacaklı borcunu borçlunun ödememesi sonucu tahsil edememişse devlet el yoluyla haciz yöntemini kullanabilecektir. Haciz şu aşamalarla tekmil hale gelir:

• İcra Takibi Başlatılması: Alacaklı, alacağının tahsili için borçlu aleyhine takip başlatmak amacıyla icra dairesine başvurur.

• Ödeme Emri: İcra dairesi, borçluya ödeme emri gönderir. Borçlu itiraz etmez ya da ödemezse haciz süreci başlar.

• Haciz İşlemi: İcra memurları ödememe sonucu borçlunun mallarına el koyar. Bundan sonra ise satıp parasını alacaklıya verir.

• Satış ve Tahsilat: Mahcuz mallar, açık artırma ya da diğer yöntemlerle satılarak parası alacaklıya ödenir.

DEVLET MALLARININ HACZEDİLMEZLİĞİ KURALI NEDİR?

​Kamu mallarının haczi, kamu hizmetlerinin engellenmesi amacıyla yasalarla sınırlandırılmıştır. 6183 s. Amme Alacaklarının Tahsili Hakkında Kanun bu hususta kaynak teşkil etmektedir.  Bu düzenlemeler kamu hizmetlerinin devamlılığı ve kamu yararının korunması amacıyla belirli kamu mallarının haczini yasaklamıştır.

​Bu kural kapsamında direkt kamuya tahsis edilen (okul, hastane, karayolları, askeri binalar vs.) asla ve asla haczolunmayacaktır. Bu mallar devlet egemenliğini kullanması için gerekli ve kamu hizmetinin devamlı olması adına öneme haiz olan mallardır. 

​Ancak bu durumun da bazı istisnaları vardır. Bu özel durumlarını koruyan mallar haricinde aslolan kamu mallarının haczedilemeyeceği hususudur.

“DEVLET MALI” NE DEMEKTİR? DEVLETİN MAL VARLIĞININ KAPSAMI NEDİR?

​Devlet malı terimi, devletin mülkiyetinde olan ve kamu hizmetine tahsis edilmiş malları açıklar. Bu mallar taşınır veya taşınmaz olabilmektedir. Devlet malı kamu hizmetlerinin aksamaması ve kamu yararını korunması amacıyla önemlidir. Bundan dolayıdır ki bu mallar özel statüye sahiptir. 

• Taşınmaz mallar: Devletin sahip olduğu arazi, bina, tesisler bu kapsama girmektedir.

• Taşınır mallar: Devletin sahip olduğu ve kamu hizmetlerinde kullanılan eşyalar, ekipmanlar (mobilya, bilgisayar vs.) bu kapsamdadır.

• Doğal Mallar: Devletin mülkiyetinde bulunan madenler, ormanlar, su kaynakları vb. bu kapsama girer. Bu mallar kamu yararı gözetilerek yönetilir. 

• Mali Mallar: Devlete ait olan finans kaynakları, nakit rezervi, hazine bonoları, tahviller bu kapsama girmektedir. 

• Kamu Hizmeti Malları: Devletin kamu hizmetini yürütmek amacıyla kullandığı 

mallardır.

KAMU MALI NİTELİĞİ NASIL KAZANILIR?

​Bir malın kamu niteliğini kazanması için bazı yasal süreç ve koşullardan geçmesi gerekmektedir. Bunun için malın kamu hizmetine tahsis edilmesi ve bunun da hukuki olarak tanınması gerekmektedir. Mallar kamulaştırma, bağış ve tahsis, imar ve planlama kararları, özel kanunlar, devletin iktisadi faaliyetleri ile bu nitelik kazanılabilir. 

​Bu kamu mallarının korunması bazı özel hukuki kurallar vardır. Bu koruma kamu hizmetinin kesintisiz devamı için gereklidir. 

DEVLET ALEYHİNE İCRA TAKİBİ BAŞLATILABİLİR Mİ?

​Genel olarak devletin ve kamu tüzel kişilerinin aleyhine icra takibi başlatılabilir. Ancak bu husus bazı özel düzenlemelere bağlıdır.

1. İcra İflas Kanunu: İİK/82’ye göre devlet ve kamu malları haczedilemez. Bu hüküm yukarıda da dediğimiz gibi kamu hizmetlerinin aksamamasını amaçlamaktadır.

2. Devlet Aleyhine Alacak Davaları: Devlete karşı icra takibi başlatılmadan önce idari yargıda veya genel mahkemelerde dava yoluna gitmek gerekmektedir. Mahkeme kararı ile devletin borçlu olduğu kesinleşirse artık devlet bunu ödemekle yükümlü olacaktır. Bu mahkeme kararına dayalı olarak alacak tahsil edilmediyse idari yargıdaki yerine getirmeye dair özel hükümler devreye girer.

3. Kamu İktisadi Teşebbüsler ve Belediyeler: KİT’ler ve belediyeler gibi kamu tüzel kişiliklerine karşı icra takibi başlatılabilir. Hatta bunun sonucu bu kamu tüzel kişiliklerin malları haczedilebilecektir. Ancak burada da haczi kamu hizmetini aksatacak malların haczinden kaçınılmalıdır. 

4. İdari Para Cezaları ve Kamu Borçları: Bu hallerde devlet aleyhine klasik icra takip süreci başlatılmaz, devlet kendi icra organları ile durumu “kendi içinde” halleder.

KAMU MALLARI NASIL HACZEDİLİR?

1. Haciz Talebi: Kamu mallarının haczi süreci alacaklının icra dairesine bir talebi ile başlar. Alacaklı, borçlunun bir kamu kurumu olduğunu belirtir ve icra süreci başlar. 

2. İcra Takibi: İcra dairesi, alacaklının talebi sonucu devlet aleyhine bir takip başlatıp ödeme emri gönderir. Bu emirde borcun ödenmesini veya varsa itirazların sunulmasını belirtir. 

3. Haczi Kabil Olmayan Malların Tespiti: Devlet malları (milli emlak, hazinenin malik olduğu mallar), kamu hizmetine tahsis edilen mallar, sosyal tesisler haczi kabil olmayan mallardandır.

4. Haciz İşleminin Sınırlandırılması: Kamu malları kural olarak sınırlı haczedilir. Bir diğer deyişle kamu hizmetini aksatmayacak mallar haczedilebilecektir. 

5. Haciz İşlemi: İcra dairesi haczedilebilecek bütün mallar tespit ettikten sonra haczeder. Burada bir haciz tutanağı düzenlenir ve haczedilen malın ne olduğu, borcun tutarı vs. yazılır.

6. Satış: İcra dairesi haczedilen malları açık artırma yoluyla satılacaktır. Buradan elde edilen nakdi gelir alacaklının alacağını kapatmak için ödenir. 

KAMU KURUMLARININ HACZEDİLEBİLİR NİTELİKTEKİ MALLARI

Kira geliri, ticari faaliyet geliri, malların satışından elde edilen gelirleri, fon ve bütçeler, varlık ve haklar kamu kurumlarının haczi kabil olan, yani haczedilebilecek mallardandır.

BELEDİYELERİN HACZİ KABİL OLAN MALLARI

​Belediyeler, tıpkı gerçek veya özel tüzel kişiler gibi sözleşmeye taraf olabilirler. Burada sözleşmeye dayalı bir ihtilaf çıkarsa yine icra süreci devreye girecektir. Bunun sonucunda ise belediyelerin kamu gücünün üstünlüğü tahsilatta sıkıntı yaratabilir. 

​Belediyelerin haczine ilişkin olarak İİK/82’ye göre projeye bağlı kazanmalar, şartlı bağışlar, kamu hizmetlerinde fiilen kullanılan mallar ve belediyenin tahsil ettiği vergi ve harçlar haczedilemeyecektir. 

​Haczi kabil mallar yukarıdaki başlıktaki mallarla aynıdır.

HACZEDİLMEZLİK İLKESİNİN SONUCU

​Haczedilmezlik ilkesi sonucunda temel ihtiyaçlar korunur, kamu hizmetleri aksamaz, sosyal ve ekonomik denge korunur, hukuki koruma sağlar, toplumsal adalet sağlar ve hukuki güvenceyi tesis eder.