İşçinin Sağlığı İçin Tehlikeli Olan İşlerde İşçinin İş Sözleşmesini Haklı Feshi

Bu yazımızda işçinin sağlığı ve yaşantısı için tehlikeli olan işlerde işçinin iş sözleşmesini haklı nedenle (haklı gerekçe) ile feshetmesini anlattık. İşçinin İş Sözleşmesini (Akdini) Haklı Nedenle Feshi başlıklı yazımızı okuyarak diğer haklı nedenle iş sözleşmesinin feshi nedenlerini okuyabilirsiniz.

1. Genel Olarak

İşçinin haklı nedenle derhal fesih hakkı İş Kanunu madde 24’te düzenlenmiştir. 24. maddenin I. bendinin a alt bendinde düzenlenen bu hükümle, yapılan iş eğer işçinin sağlığı ve yaşamı konusunda bir tehdit oluşturuyorsa işçiye haklı nedenle fesih hakkı tanımıştır. Ve işçinin bu fesih hakkını kullanması için herhangi bir süreyi beklemesine gerek yoktur. Neden gerçekleşir gerçekleşmez bu hakkını derhal kullanabilir. Aynı zamanda bu tehlike kesinlikle işin niteliğinden kaynaklanmalıdır. İşin niteliğinden kaynaklanmayan durumlarda bu fesih yolu tercih edilirse bu fesih haksız fesih sonucunu doğuracaktır. İşçi bu işin sağlığı ve yaşamı konusunda tehlike yarattığını ispat etmelidir. Yargıtay genellikle; yapılan işin işçinin sağlığı ve yaşamı konusunda bir tehlike oluşturup oluşturmadığı konusunda bilirkişi raporuna başvurmaktadır.

2. İş Kanunundaki Düzenleme

Madde 24 – Süresi belirli olsun veya olmasın işçi, aşağıda yazılı hallerde iş sözleşmesini sürenin bitiminden önce veya bildirim süresini beklemeksizin feshedebilir:

Sağlık sebepleri:

a) İş sözleşmesinin konusu olan işin yapılması işin niteliğinden doğan bir sebeple işçinin sağlığı veya yaşayışı için tehlikeli olursa.

3. İşin, İşçinin Sağlığını Tehlike Attığı Hususunun Belirlenmesi

İş yerinin özellikleri, işçinin yaşı, işçinin genel sağlık durumu, işçinin yaptığı iş, işçinin çalıştığı süre vb. gibi unsurların hepsi dikkate alınarak işin, işçinin sağlığını tehlikeye atıp atmadığı belirlenmesi gerektiği Yargıtay içtihatlarında işaret edilmiştir. Bunun belirlenmesinde de Yargıtay tam teşekküllü bir devlet hastanesinden heyet raporunu aramaktadır genellikle. Ve tek bir doktorun verdiği rapor yeterli olmamaktadır. Ayrıca işin, işçinin sağlığı ve yaşamı konusunda bir tehdit oluşturduğu hususunu ispat etmek ile yükümlü olan işçidir. Eğer işçi bu durumu ispat edemez ise yaptığı fesih haksız fesih olacaktır.

4. İşçinin Fesih Hakkını Kullanması Durumunda Tazminat Sorumluluğu

İşçi, işyerinden kaynaklı olarak sağlığı ve hayatı üzerinde bir tehlike nedeniyle iş sözleşmesini feshettiğinde eğer bu feshin sebebinin gerçekleştiğini ispat ederse herhangi bir tazminat ödeme yükümlülüğünde kalmayacaktır. Ancak işçi bu feshin haklı bir sebep sayılmasını gerektiren nedenleri kanıtlayamaz ise iş sözleşmesinin niteliğine göre farklı tazminat sorumlulukları doğacaktır. Eğer işçi, İş Kanuna tabi olarak belirsiz süreli iş sözleşmesi ile çalışıyorsa ve haklı neden olmaksızın bildirim sürelerine uymadan feshederse, işverene bu sürelere (2-8 Hafta) ilişkin ücret tutarında ihbar tazminatı ödemek zorundadır. Eğer işçi, İş Kanuna tabi değilse Türk Borçlar Kanununa tabidir. Ve yine belirsiz süreli iş sözleşmesi ile çalışıyorsa, işverenin talep etmesi durumunda aylık ücretinin dörtte biri tutarında tazminat ödemek durumunda kalabilir.

Ancak işverenin zararı daha fazla ise ve işveren daha fazla zarara uğradığını ispatlarsa işçi, daha fazla bir tutar ödemek zorunda kalabilir. Belirli süreli iş sözleşmesiyle çalışan işçinin durumu için Türk Borçlar Kanununa bakmak gerekir. Çünkü belirli süreli iş sözleşmeleri İş Kanununda değil, Türk Borçlar Kanununda düzenlenmiştir.  Ve belirli süreli iş sözleşmesini haksız olarak fesheden işçi yine Türk Borçlar Kanunu gereğince, işverenin talep etmesi durumunda aylık ücretinin dörtte biri tutarında tazminat ödemek durumunda kalabilir. Ve yine işveren eğer zararının daha fazla olduğunu ispat ederse işçi daha fazla bir tazminat ödemek durumunda kalabilir.

İş Kazası Nedeniyle Haklı Fesih

İş kazası, işverenin iş sağlığı ve güvenliği önlemlerini almaması veya gerekli tedbirleri eksik uygulaması sonucu meydana gelmişse, bu durum işçi açısından haklı fesih sebebidir. 4857 sayılı İş Kanunu’nun 24/1-a maddesi uyarınca işin yapılması, işin niteliğinden doğan bir sebeple işçinin sağlığı veya yaşayışı için tehlikeli hâle gelmişse, işçi sözleşmesini derhal ve tazminat hakkını koruyarak sona erdirebilir.

Bu durumda işçi, kıdem tazminatına hak kazanır; ancak ihbar tazminatı talep edemez, çünkü sözleşmeyi kendisi feshetmiştir. İşçinin haklı feshi geçerli sayılabilmesi için, iş kazasının işverenin ihmali veya güvenlik tedbiri eksikliğinden kaynaklandığını belgeleyen SGK tespit raporu, iş kazası tutanağı veya sağlık kurulu raporu gibi delillerin bulunması gerekir.

Yargıtay kararlarına göre, iş kazası sonrası işçinin çalışma koşullarının sağlığı için risk oluşturması, tekrar işbaşı yapmasının mümkün olmaması veya işverenin gerekli rehabilitasyon ve tedbirleri sağlamaması hâlinde yapılan fesih, haklı nedenle fesih kabul edilir. Böyle bir durumda işçi, kıdem tazminatının yanında varsa ödenmemiş ücret, fazla mesai ve izin alacaklarını da talep edebilir.

İş Sözleşmesinin Konusu Olan İşin Yapılması İşin Niteliğinden Doğan Bir Sebeple İşçinin Sağlığı veya Yaşayışı İçin Tehlikeli Olması

4857 sayılı İş Kanunu m.24/1-a; işin bizzat niteliğinden kaynaklanan riskler yüzünden çalışmanın işçinin sağlığı veya yaşayışı için tehlikeli hâle gelmesi durumunda, işçiye haklı nedenle derhâl fesih hakkı tanır. Burada ölçüt, soyut bir endişe değil; işin türü ile maruziyet koşullarının tıbben ve teknik olarak kanıtlanmış biçimde somut tehlike yaratmasıdır. Bu nedenle tam teşekküllü hastaneden alınmış sağlık kurulu/heyet raporu, iş hijyeni ölçümleri (toz, gürültü, kimyasal, biyolojik etmenler), OSGB/İSG kayıtları ve gerekiyorsa meslek hastalığı incelemeleri esastır. İşçi, işçi tarafından sağlık nedeniyle fesih beyanını yazılı yapmalı; rapor, maruziyet sonuçları ve varsa işyeri uyarı tutanaklarıyla birlikte ispat zincirini tamamlamalıdır.

Bu kapsamda haklı fesih için aranan başlıca unsurlar: (i) tehlikenin işin niteliğine içkin olması, (ii) maruziyet ile sağlık riski arasında nedensellik bağının bulunması, (iii) tehlikenin devamlılık veya yakın tehlike düzeyinde olması, (iv) alternatif görevlendirmenin (varsa) makul olmaması veya sağlık açısından yetersiz kalmasıdır. İşveren, 6331 sayılı Kanun gereğince risk değerlendirmesi, ortam ölçümleri, KKD temini ve uygun iş-organizasyonu ile tehlikeyi bertaraf etmekle yükümlüdür; buna rağmen risk sürdüğü ve çalışanın sağlığı tehdit altında kaldığı durumda haklı fesih hukuken geçerli sayılır. Bu soruda sıkça yöneltilen “iş kazası haklı fesih sebebi midir” değerlendirmesi ise olayın ihlal düzeyi ve kalıcı/akut etkileri ile birlikte ele alınır; ağır İSG ihlallerinin bulunduğu, tedbirlerin alınmadığı ve çalışmanın sürdürülmesinin sağlık için açık tehlike yarattığı senaryolarda m.24/1-a kapsamında sonuç doğurabilir.

Haklı fesihte kıdem tazminatı doğar; ancak işçi sözleşmeyi kendisi sona erdirdiğinden ihbar tazminatı talep edemez. Ayrıca sağlık sebebiyle fesih bildirimi bekleme süresi olmaksızın yapılabilir; ancak ölçülülük gereği, mümkünse işverene uygun işe nakil ve önlem alternatiflerinin sonuçsuz kaldığı da dosyada gösterilmelidir. Uygulamada özellikle iş kazası geçiren işçinin haklı feshi gündeme geldiğinde, olay tutanakları, SGK kayıtları, fotoğraf-video delilleri ve iyileşme sürecine ilişkin epikriz/heyet raporları bir arada değerlendirilir. Son olarak, iş ilişkisinin bu nedenle sona ermesi, koşulları varsa ileride sağlık sorunları nedeniyle işten ayrılma işsizlik maaşı başvurusunda da dikkate alınır; zira fesih biçimi ve dayanak belgeler işsizlik ödeneği bakımından önem taşır.

İşçinin Sürekli Olarak Yakından ve Doğrudan Buluşup Görüştüğü Kişilerde Bulaşıcı veya İşle Bağdaşmayan Hastalık Bulunması

İş Kanunu’nun 24/1-b maddesi uyarınca, işçinin sürekli temas ettiği işveren veya başka bir işçide bulaşıcı ya da işle bağdaşmayan bir hastalık bulunması durumunda, işçi haklı nedenle iş sözleşmesini feshedebilir. Bu durumda işçinin sağlığı veya yaşamı için somut tehlike oluşmalıdır.

İşçi, bu hakkını kullanmadan önce durumu belgeleyen sağlık raporu veya işyeri hekimi yazısı almalı, ardından işverene yazılı olarak fesih bildirimi yapmalıdır. Fesih halinde işçi kıdem tazminatına hak kazanır, ancak ihbar tazminatı talep edemez. Eğer işveren gerekli izolasyon ve koruma önlemlerini almazsa, fesih geçerli kabul edilir. Bu tür durumlar, özellikle iş kazası geçiren işçinin haklı feshi gibi sağlık temelli fesihlerle birlikte değerlendirilir.

İşçi Psikolojik Sorunları Sebebiyle İş Akdini Haklı Nedenle Feshedebilir mi?

İşçi, çalışma koşullarından veya işin niteliğinden kaynaklanan psikolojik rahatsızlıklar yaşadığında, bu durum işçinin sağlığı için tehlike oluşturuyorsa, İş Kanunu m.24/1-a kapsamında haklı nedenle fesih hakkını kullanabilir. Özellikle mobbing, aşırı stres, yoğun baskı, sürekli hakaret veya dışlanma gibi nedenlerle ortaya çıkan psikolojik sorunlar bu kapsamda değerlendirilir.

İşçi, bu durumu sağlık raporu veya psikiyatri uzmanı raporuyla belgelendirmeli ve işverene yazılı fesih bildirimi yapmalıdır. Bu şekilde feshedilen sözleşmede işçi kıdem tazminatına hak kazanır, ancak ihbar tazminatı alamaz. Sağlık sorunları nedeniyle işten ayrılma işsizlik maaşı hakkı ise, rapor ve fesih gerekçesi SGK tarafından uygun bulunursa mümkündür.

Sağlık Sorunları Sebebiyle Fesihte Sağlık Raporu veya Heyet Raporu Gerekli mi?

İşçinin sağlık nedenleriyle haklı fesih yapabilmesi için, bu durumu ispatlaması gerekir. İspatın en güçlü yolu, tam teşekküllü devlet hastanesi veya üniversite hastanesi tarafından düzenlenen heyet raporudur. Bu raporda yapılan işin, işçinin sağlığı açısından tehlikeli olduğu açıkça belirtilmelidir.

Sadece tek hekim raporu çoğu zaman yeterli görülmez; mahkemeler genellikle resmî sağlık kurulu raporunu dikkate alır. İşçi, raporu aldıktan sonra işverene yazılı olarak fesih bildiriminde bulunmalıdır. Böyle bir durumda işçi kıdem tazminatına hak kazanır, ancak sözleşmeyi kendi iradesiyle sona erdirdiği için ihbar tazminatı talep edemez.

Sağlık Nedeniyle İşten Ayrılma İhbar Tazminatı

Sağlık nedeniyle işten ayrılma durumunda işçinin ihbar tazminatına hak kazanıp kazanamayacağı, feshi kimin gerçekleştirdiğine ve sebebin niteliğine bağlıdır. Eğer işçi, 4857 sayılı İş Kanunu’nun 24. maddesi uyarınca kendi sağlığını korumak amacıyla iş sözleşmesini haklı nedenle feshederse, bu durumda kıdem tazminatına hak kazanır, ancak ihbar tazminatı alamaz. Çünkü ihbar tazminatı, sözleşmeyi sona erdiren tarafın diğer tarafa ödemesi gereken bir tazminattır.

Buna karşılık, işveren tarafından sağlık nedeniyle fesih yapılmışsa ve işçinin sağlık durumu işyerinde çalışmaya devam etmesine engel olacak nitelikteyse, işçi kıdem tazminatına ve varsa yıllık izin ücretine hak kazanır. Ancak bu durumda da ihbar tazminatı talep edilemez, çünkü fesih geçerli sebeple yapılmıştır. İşverenin feshi, işçinin kusurundan kaynaklanmıyor ve yasal usuller izleniyorsa, ihbar süresi beklenmeden sözleşme sonlandırılabilir.

Bu nedenle, sağlık sorunları nedeniyle işten ayrılma hâlinde ihbar tazminatı ödenmesi yalnızca haksız fesih söz konusu olduğunda gündeme gelir. Fesih, kanunda belirtilen sağlık sebeplerine dayanıyorsa ihbar tazminatı ödenmez, ancak kıdem tazminatı hakkı saklıdır.

İşçinin Sağlının ve Yaşantısının Tehlikeye Girmesi Sebebiyle İş Sözleşmesini Haklı Nedenle Feshi Konusunda Yargıtay Kararları

Mahkemece, davacının rahatsızlığının çalışmasına engel olup olmadığının tespiti bakımından işyerinde aralarında sağlıkçıların da bulunduğu ve işten anlayan uzman bilirkişiler marifeti ile keşif yapılmalı,davacının mevcut rahatsızlığı ile işyerinde çalışmasının sağlığı veya yaşayışı için tehlike yaratıp yaratmadığı yönünde tam teşekküllü bir devlet hastanesinden rapor alınmalı ve sonucuna göre feshin haklı nedene dayanıp dayanmadığı değerlendirilmelidir.
22. Hukuk Dairesi  2016/15042 E.  ,  2019/12809 K.

Davacı işçi sağlığının işyerinde çalışmaya elverişli olmadığını iddia ederek sağlık sebepleri nedeniyle haklı sebebe dayanarak iş akdini kendisinin fesih ettiğini beyan etmiştir.
Uyuşmazlığın normatif dayanağı 4857 sayılı Kanunu’nun 24/1-a maddesidir. Sözü edilen yasa maddesi uyarınca “İş sözleşmesinin konusu olan işin yapılması işin niteliğinden doğan bir sebeple işçinin sağlığı veya yaşayışı için tehlikeli olması ..” durumunda iş akdinin işçi tarafından haklı olarak feshi söz konusu olacaktır. Bu durumda işçinin, ihbar tazminatı istemeye hakkı olmayacak ise de kıdem tazminatı istemeye hakkı olacaktır.
Somut uyuşmazlıkta davacı, mobilya ustası olarak çalışırken iş koşullarında yapılan esaslı değişiklik neticesinde havuz imalatı gibi farklı kimyasallar kullanılan işlerde çalıştırılmaya başladıktan sonra yeni çalışma koşullarının sağlığı açısından tehlike oluşturduğu gerekçesiyle iş akdini haklı nedenle feshettiğini iddia etmiştir.
Mahkemece yeni çalışma koşullarının davacının sağlığı açısından tehlike oluşturup oluşturmadığı, çalışma koşullarının ağırlaşıp ağırlaşmadığı işyerinde keşif yapılarak iş güvenliği uzmanı ve hekim bilirkişiden oluşacak heyetten rapor almak suretiyle tespit edilerek sonucuna göre karar verilmesi gerekirken eksik inceleme ile davanın kabulüne karar verilmesi hatalı olup bozmayı gerektirmiştir.
9. Hukuk Dairesi   2017/11450 E.  ,  2019/10715 K.

İş akdi noterden çekilen ihtarname ile sağlık nedenleriyle davacı işçi tarafından feshedilmiştir. İhbar tazminatı iş akdi feshedilen tarafın talep edebileceği bir tazminat türü olup, iş akdini haklı nedenle de olsa fesheden taraf ihbar tazminatı talep edemez. İş akdi davacı işçi tarafından feshedildiğinden, bu fesih şekline göre davacının şartları bulunmayan ihbar tazminatı talebinin reddi yerine kabulü hatalıdır.
9. Hukuk Dairesi         2016/1175 E.  ,  2019/10151 K.