TAPDK Yetki Belgesi – TEKEL (Tütün – Alkol) Ruhsatı İdari Cezalar | İptal Davası | 4733 Sayılı Kanun

Bu yazımızda 4733 sayılı Tütün, Tütün Mamulleri ve Alkol Piyasasının Düzenlenmesine Dair Kanun hükümleri uyarınca verilecek idari yaptırımlar ve bunlara karşı başvurulacak yargı yolu incelenecektir. Başka bir ifade ile bu yazımızda TAPDK Yetki Belgesi, TEKEL (Tütün – Alkol) Ruhsatı iptal cezaları başta olmak üzere yetkili ve görevli idarelerce verilen idari cezalar ve yargı yolu anlatılmıştır.

Bu Kanun uyarınca verilen idari yaptırımlar daha önce Tütün ve Alkol Piyasası Düzenleme Kurumu ve Kurulu (TAPDK) ve mülki idare amirlikleri (valilik-kaymakamlık) tarafından verilmekte iken 20/11/2017 tarihli ve 696 sayılı Kanun Hükmünde Kararname (KHK) ile TAPDK’ın kapatılması üzerine bu yetki Tarım ve Orman Bakanlığı’na verilmiştir. Son haliyle idari yaptırımlar Tarım ve Orman Bakanlığı ile valilikler ve kaymakamlıklarca verilmektedir.

Kanunun 8. maddesi yaptırımları düzenlemektedir. Burada yer verilen eylemlerin bazılarına adli cezalar (hapis-para cezası) öngörülmüş iken bazılarına ise idari para cezası yahut ruhsat iptali cezaları öngörülmüştür.

Örneğinizin almadan tütün işlemek veya tütün mamulleri, etil alkol, metanol ya da alkollü içki üretmek üzere fabrika, tesis veya imalathane kurmak ve işletmek bir yıldan üç yıla kadar hapis ve beş bin günden on bin güne kadar adli para cezasına yol açmaktadır. Ancak şahsi tüketim için yapılan ve kanunda yazılı miktarın altında kalan üretimler ise cezalandırılmamaktadır.

İdari Yaptımlar – Cezalar

Tütün, tütün mamulleri, etil alkol, metanol ve alkollü içkiler piyasasında Tarım ve Orman Bakanlığı’ndan gerekli izinleri alarak veya almadan mal veya hizmet üreten, işleyen, ihraç veya ithal eden, pazarlayan, alan veya satan gerçek ve tüzel kişilere aşağıda yazılı idarî yaptırımlar uygulanır:

a) Bu Kanun veya ilgili mevzuat gereğince Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı tarafından istenilen ticari faaliyetlerini gösterir satış veya faaliyet raporlarını veya bilgi, belge ve numuneleri yazılı uyarıya rağmen belirlenen süre içinde vermeyenlere, yanlış veya yanıltıcı bilgi veya belge verenlere, gerekli tesis ve yerleri incelemeye açmayanlara ellibin Yeni Türk Lirasından ikiyüzellibin Yeni Türk Lirasına kadar idarî para cezası verilir.

b) Üreticiden satın aldıkları tütünleri satış merkezlerine veya Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığına tescil ettirmeyenlere, yazılı sözleşme yapma tarihine uymayanlara, işleme açılış ve kapanışları ile tütün stoklarını ve tütün depolarını süresi içinde bildirmeyenlere, izinsiz standart dışı işleme yapanlara, bu Kanunda tütün eksperi unvanına sahip olanlar tarafından yapılması öngörülen işleri yetkisiz kişilere yaptıranlara, yazılı sözleşme esası veya açık artırma yöntemi ile yapılan alım satım kapsamındaki yükümlülüklerini süresi içinde yerine getirmeyenlere onbin Yeni Türk Lirasından ellibin Yeni Türk Lirasına kadar idarî para cezası verilir. Bu hüküm Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığından izin almadan bir yere mahsus tütün çeşidinin tohum veya fidelerini başka çeşitlere ayrılmış olan yerlere ekenler, dikenler veya bu amaçlarla taşıyanlar hakkında da uygulanır.

c) İzin almadan veya güncelleme yapmadan, ana girdilerde veya ürün ambalajında değişiklik yaparak ürünleri piyasaya arz edenlere ellibin Yeni Türk Lirasından beşyüzbin Yeni Türk Lirasına kadar idarî para cezası verilir.

d) Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığından izin almaksızın işleme veya üretim tesislerinde proje tadilat kapsamındaki işlemleri yapan, kurulu makinelerini ülke içerisinde kısmen veya tamamen aynı firma tarafından kurulan yeni veya eski bir fabrikaya nakleden, başka bir firmaya devreden ya da ülke dışına çıkaranlara veya bildirimde bulunmaksızın faaliyetini sona erdirenlere ellibin Yeni Türk Lirasından beşyüzbin Yeni Türk Lirasına kadar idarî para cezası verilir.

e) Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığından izin almadan veya bildirimde bulunmadan dökme alkollü içkileri piyasaya arz eden, sevkiyatını yapan veya izin verilen yerlerden farklı yerlerde depolayanlara iki yüzbin Yeni Türk Lirası idarî para cezası verilir.

f) Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığından belge almamış kişilerden ürün alan veya bu kişilere ürün satan ya da belgesinde belirtilen işyeri dışında satış yapan toptan veya perakende tütün mamulü, etil alkol, metanol veya alkollü içki satıcıları ya da açık içki satıcılarına bin Yeni Türk Lirasından onbin Yeni Türk Lirasına kadar idarî para cezası verilir.

g) Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığından satış belgesi almadan tütün mamulleri, etil alkol, metanol ve alkollü içkilerin toptan satışını yapanlara ellibin Yeni Türk Lirası; perakende satışını yapanlara ise beşbin Yeni Türk Lirası idarî para cezası verilir.

ı) Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığından uygunluk belgesi almadan enfiye, çiğneme, nargile tütünü veya yaprak sigara kâğıdı ya da makaron üretenler ile satan veya satışa arz edenlere, beşbin Yeni Türk Lirası idarî para cezası verilir.

j) Yetkili olmadıkları halde, açık olarak içki satışı veya sunumu yapanlar ile satışa sunulan tütün mamulleri, etil alkol, metanol ve alkollü içkileri arz ambalajlarını bozmak veya bunları bölmek suretiyle satanlara bin Yeni Türk Lirasından onbin Yeni Türk Lirasına kadar idarî para cezası verilir.

k) Tütün mamulleri veya alkollü içkilerin tüketicilere satışını (…)(2); internet, televizyon, faks ve telefon gibi elektronik ticaret araçları ya da posta ile sipariş yöntemi kullanarak yapmak üzere satış sistemi kuran veya faaliyette bulunanlara yirmibin Yeni Türk Lirasından yüzbin Yeni Türk Lirasına kadar idarî para cezası verilir. (Ek ikinci cümle: 13/2/2011-6111/175 md.) Satışın internet ortamında yapılması halinde, 4/5/2007 tarihli ve 5651 sayılı İnternet Ortamında Yapılan Yayınların Düzenlenmesi ve Bu Yayınlar Yoluyla İşlenen Suçlarla Mücadele Edilmesi Hakkında Kanunda öngörülen usullere göre erişimin engellenmesine karar verilir ve bu karar hakkında da anılan Kanun hükümleri uygulanır.

l) Tütün mamulleri veya alkollü içkileri satış yerlerindeki raf veya standlara, her türlü teşhir ünitesine, reklam ve tanıtımına ilişkin mevzuata ve Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı düzenlemelerine aykırılık oluşturacak veya herhangi bir firmaya üstünlük sağlayacak şekilde yerleştirenlere otuzbin Yeni Türk Lirası idarî para cezası verilir.

m) Tütün mamulleri kullanımını ve satışını özendirici veya teşvik edici kampanya, promosyon, reklam ve tanıtım yapılmasını önlemek amacıyla Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı tarafından bu Kanun uyarınca yapılan düzenlemelere aykırı hareket edenlere otuzbin Yeni Türk Lirası idarî para cezası verilir.

n) Tütün mamulleri otomatik satış makinesi ile satanlara veya bahis oynatmak veya ödül vermek gibi yollarla verenlere, fiilleri suç oluşturmadığı takdirde ellibin Yeni Türk Lirasından ikiyüzellibin Yeni Türk Lirasına kadar idarî para cezası verilir.

o) (Ek: 13/2/2011-6111/175 md.) Ticari amaçla sarmalık kıyılmış tütün üretenler ile satan veya satışa arz edenlere ürettikleri, sattıkları veya satışa arz ettikleri tütünün;
50 kilograma kadar (50 kilogram dâhil) olması halinde 250 TL.
50 kilogramdan 100 kilograma kadar (100 kilogram dâhil) olması halinde 500 TL.
100 kilogramdan 250 kilograma kadar (250 kilogram dâhil) olması halinde 1.500 TL.
250 kilogramdan 500 kilograma kadar (500 kilogram dâhil) olması halinde 3.000 TL.
500 kilogramdan fazla olması halinde 5.000 TL.  idari para cezası verilir.

Yukarıda sayılan fiiller dışında, bu Kanun ile 4250 sayılı Kanuna veya bu kanunlara göre yürürlüğe konulmuş yönetmeliklere ya da Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığınca verilen belgelerde yer alan şartlara uyulmadığının tespiti halinde, ilgili gerçek ve tüzel kişiler uyarılır ve aykırılığın giderilmesi için uygun bir süre verilir. Her işlem için verilecek süre Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığınca belirlenir. Verilen süre sonunda aykırılığın devam etmesi halinde veya aykırılığın giderilmesinin mümkün olmadığı hallerde süre verilmeksizin Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığınca verilen belgeler iptal edilir.

Kanun koyucu 4733 sayılı kanunun 8. maddesinde idari yaptırıma konu fiilleri ve buna verilecek cezaları tek tek saymış bunların haricinde bir aykırılığın saptanması halinde ceza verilebilmesi için özel bir usul öngörmüştür. Buna göre idare önce ilgili kişiyi uyaracak ve kendisine olayın durumuna göre bir süre verecek, şayet bu süre zarfında bu eksiklik giderilmez ise ilgili belgeler iptal edilecektir. Öte yandan şayet uyarı ve süre ile sorunun çözülemeyeceği anlaşılıyor ise doğrudan belge iptali yoluna gidilebilir. Ancak idare bu konuda ölçülü hareket etmek zorundadır. Yani iptal edilen belge ihlal ile alakalı ve ihlali gidermeye yönelik olmalıdır. Mesela yasak ürününün satışı nedeniyle belge iptal edilecek ise sadece o ürüne ilişkin belge iptal edilmelidir. Tüm ruhsatların ya da alakalı olmayan ruhsatların iptal edilmesi hukuka aykırıdır.

4733 sayılı Kanunun 8. maddesi incelendiğinde ruhsat iptaline hangi eylemlerin neden olduğu ve bu eylemlerin ağırlığı belirtilmiştir.

8/7. madde şöyledir: “İdarî para cezaları, fiillerin tekrarı halinde, bir önceki cezanın iki katı olarak verilir. Beşinci fıkranın (c) bendinde sayılan fiillerin tekrarı halinde ayrıca ihlale konu ürünün piyasaya arzının bir yıla kadar durdurulmasına; (a), (b), (d), (e), (f), (j), (k), (l), (m) ve (n) bentlerinde sayılan fiillerin, ilk fiilin işlenmesinden sonraki beş yıl içinde üçüncü defa işlenmesi halinde ise belgelerin iptaline karar verilir. Satış belgesi iptal edilen satıcılar, satış belgesi iptaline konu işyerinde aynı işletme adı altında faaliyette bulunan üçüncü kişiler ile satış belgesi iptal edilen satıcılarca belge iptaline konu işyerinin farklı işletme adı altında fiilen işletilmesi halinde, bu işletme üzerine kayıtlı görünen üçüncü kişiler adına iki yıl süreyle yeni belge başvurusunda bulunulamaz.”

Buna göre söz konusu fiillerin tekerrürü halinde ruhsat iptali yapılabilmektedir.

8/8. madde şöyledir: “Bu Kanuna, 4250 sayılı Kanuna veya 5607 sayılı Kanuna aykırı fiillerden dolayı haklarında kesinleşmiş mahkûmiyet kararı olanlara, Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığının düzenlemekle yükümlü olduğu piyasalarda faaliyete ilişkin hiçbir belge verilmez, verilmiş olanlar Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığınca iptal edilir. Mahkemece verilecek mahkûmiyet kararında, kararın kesinleşmesine kadar faaliyete ilişkin tüm belgelerin askıya alınmasına da karar verilir. Yargılama sonuna kadar üretici ve ithalatçılara yetkili idarece uygun görülecek miktarda bandrol, etiket, hologram, pul, damga veya benzeri işaretler verilebilir. Söz konusu fiillerin kamu sağlığını veya tütün ve alkol piyasasının güvenliğini bozucu nitelikte olması halinde, yargılama sürecinde yetkili mahkemece mevcut delil durumuna göre belgelerin askıya alınmasına tedbiren karar verilir.”

Bu maddeye göre ruhsat iptali için ya kesinleşmiş bir yargı kararı yahut yargı organlarınca askıya almaya dair tedbir kararı verilmelidir. Bu iki örnek fıkra hükmü ruhsat iptali gibi ağır bir yaptırım için ağır bir fiil işlenmesi gerektiğini göstermektedir. Dolayısıyla ruhsat iptalleri halinde herhangi bir fiilin işlenmiş olması yetmez bu fiilin ağırlık derecesi, tekerrür durumu gibi hususların da göz önüne alınması gerekmektedir.

İdari Yaptırımlar – Yetkili ve Görevli Mercii

Kanunda öngörülen idari tedbir ve cezaların kimler tarafından verileceği de özel olarak belirtilmiştir. Buna göre beşinci fıkranın (f), (g), (ı), (j) ve (o) bentlerinde yazılı fiiller hakkında idarî yaptırım uygulamaya ve bu fiillerin konusunu oluşturan her türlü eşyanın mülkiyetinin kamuya geçirilmesi kararını vermeye mahalli mülkî amirler yetkilidir. Mesela Bakanlıktan satış belgesi almadan tütün mamulleri, alkollü içki satışına verilecek cezayı Tarım ve Orman Bakanlığı veremez. Buna ilişkin ceza mutlaka illerde vali, ilçelerde kaymakam vermelidir. (f), (g), (ı), (j) ve (o) bentleri dışındaki fiiller hakkında idarî para cezası vermeye Tarım ve Orman Bakanlığı yetkilidir. Mahalli mülkî amirlerce uygulanan idarî yaptırımlar onbeş gün içinde Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığına iletilir. Cezayı hangi makamın vereceği idare hukukunda çok önemlidir. Çünkü bu konuda yapılan bir hata mahkemelerce iptal edilecektir. O nedenle 4733 sayılı Kanun uyarınca verilen cezalar bakımından ilk bakılacak husus bu cezayı veren makamın doğru makam olup olmadığıdır.

İdari Cezalara Karşı İdari Yargı Yolu

İdari cezalara karşı kural olarak idare mahkemelerinde 60 gün içinde dava açılması gerekmektedir. Ancak 4733 sayılı Kanunda özel bir süre öngörülmüştür. Bu süre 15 gündür. Yani cezanın tebliğinden itibaren 15 gün içinde yetkili idare mahkemesine dava açılmalıdır. Aksi halde dava süre geçirildiği için reddedilecektir. Öte yandan idare verdiği ceza evrakında, bu cezaya karşı hangi mahkemeye ve kaç gün içinde dava açılacağını bildirmek zorundadır. Şayet bunu bildirmemiş ise o zaman dava açma süresi işlemez. Danıştay içtihatları da bu yöndedir.

Bu davalarda yetkili mahkemeyi belirlemek de önemli bir noktadır. Kaymakam ya da valinin verdiği cezalara karşı yetkili idare mahkemesi o il idare mahkemesi yahut o ilde idare mahkemesi yoksa o ilin bağlı olduğu il idare mahkemesidir. Şayet Bakanlık tarafından bir ceza verilmiş ise yetkili mahkeme Ankara İdare Mahkemeleridir.

Yukarıda arz ve izah edildiği üzere 4733 sayılı Tütün, Tütün Mamulleri ve Alkol Piyasasının Düzenlenmesine Dair Kanun ve uygulanışı oldukça teknik yönleri içerisinde barındırmaktadır. Kanun koyucu uygulamada idareye oldukça geniş bir alan bırakmıştır. Ancak bu alanın orantılılık, ölçülülük gibi temel hukuk ilkeleri çerçevesinde uygulanması gerekmektedir. İdarenin uygulamada bu konuda sıkılıka hataya düştüğü görülmektedir.

TAPDK Nedir?

TAPDK, açılımı ile Tütün ve Alkol Piyasası Düzenleme Kurumu, Türkiye’de tütün, tütün mamulleri ve alkollü içkilerin üretimi, dağıtımı, pazarlanması ve denetiminden sorumlu bir kamu kurumudur. 2002 yılında 4733 sayılı Tütün, Tütün Mamulleri ve Alkollü İçkiler Piyasası Düzenleme Kurumu Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun ile kurulmuştur. Kurumun amacı, tütün ve alkol piyasalarının serbest piyasa koşullarında düzenli, adil ve denetlenebilir bir şekilde işlemesini sağlamaktır.

TAPDK’nın temel görevleri arasında;

• Tütün ve alkollü ürünlerin üretim, ithalat ve satışına izin vermek,
• Ürünlerin standartlarını belirlemek,
• Sağlık ve kamu düzeni açısından piyasayı denetlemek,
• Rekabet koşullarını ve tüketici haklarını korumak yer almaktadır.

2017 yılında yapılan düzenleme ile TAPDK, Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı bünyesine devredilmiştir. Günümüzde kurumun yetki ve görevleri Tarım ve Orman Bakanlığı Tütün ve Alkol Dairesi Başkanlığı tarafından yürütülmektedir.

Bu nedenle, TAPDK belgesi, özellikle tütün mamulleri, nargile tütünü, içki satışı gibi alanlarda faaliyet gösteren işletmeler için halen zorunlu bir izin niteliğindedir. Ruhsat başvuruları ve denetimler artık Tarım ve Orman Bakanlığı tarafından yapılmaktadır.

TAPDK Belgesi Olmadan Satış Yapmanın Cezası

TAPDK belgesi olmadan satış yapmak, 4733 sayılı Tütün, Tütün Mamulleri ve Alkollü İçkiler Piyasası Düzenleme Kanunu’na göre yasadışı bir faaliyettir ve ağır idari yaptırımlara tabidir. Bu belge, tütün mamulleri ve alkollü içkilerin yasal olarak satılabilmesi için zorunlu bir izin belgesidir.

Belgesiz satış yapan işletmeler hakkında;

• 10.000 TL ile 500.000 TL arasında değişen idari para cezası,
• Satışı yapılan ürünlerin müsaderesi (el konulması),
• İşyeri kapatma veya faaliyetin durdurulması,
• Tekrarı halinde ruhsat iptali ve adli soruşturma uygulanır.

Ayrıca TAPDK belgesi olmadan satış yapan kişi veya işletmeler, 4250 sayılı Kanun ve Türk Ceza Kanunu’nun ilgili hükümleri kapsamında izinsiz ticaret veya kaçakçılık suçu yönünden de değerlendirilebilir.

Alkol Ruhsatı Olmayan Yerde İçki İçmek Cezası

Alkol ruhsatı bulunmayan işletmelerde veya kamuya açık alanlarda içki içmek, Türkiye’de hem Kabahatler Kanunu hem de ilgili belediye ve mülki idare düzenlemeleri kapsamında cezaya tabi bir fiildir. Bu tür yerlerde alkol tüketmek, idari para cezası ve bazı durumlarda faaliyetin durdurulması sonucunu doğurabilir.

Bir işletmenin alkol satışı yapabilmesi için TAPDK (Tütün ve Alkol Piyasası Düzenleme Kurumu) tarafından veya güncel olarak Tarım ve Orman Bakanlığı Tütün ve Alkol Dairesi Başkanlığı aracılığıyla verilen satış ruhsatına sahip olması gerekir.
Ruhsatı bulunmayan bir işletmede içki servisi yapılması veya içilmesine izin verilmesi durumunda;

• İşyeri sahibine veya işletmeciye 425 TL ile 80.000 TL arasında değişen idari para cezası,
• Ruhsatsız satışın tekrarlanması halinde işyeri kapatma cezası,
• Satış yapılan içkilerin müsaderesi (el konulması) uygulanır.

Bu cezalar, Tütün ve Alkol Piyasası Düzenleme Kanunu ile 4250 sayılı İspirto ve İspirtolu İçkiler İnhisarı Kanunu kapsamında uygulanmaktadır.

4733 Sayılı Kanun Nedir?

4733 Sayılı Kanun, tam adıyla “Tütün, Tütün Mamulleri ve Alkollü İçkiler Piyasası Düzenleme Kurumu Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun”, 9 Ocak 2002 tarihinde kabul edilmiş ve 19 Ocak 2002 tarihli Resmî Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Bu kanun, Türkiye’de tütün ve alkol piyasalarının düzenlenmesi, denetlenmesi ve kontrol altına alınması amacıyla hazırlanmıştır.