Yargıtay: Haksız Azil Nedeniyle Avukatlık Vekalet Ücreti Alacağı

Avukat–müvekkil ilişkisi, vekalet sözleşmesi çerçevesinde yürür ve haksız azil halinde doğan sonuçlar bakımından Avukatlık Kanunu m.174/2 ile TBK m.512 özel önem taşır. Bu makale, Yargıtay’ın yerleşik yaklaşımını esas alarak haksız azil vekalet ücretinin kapsamını, akdi ve kanuni vekalet ücreti ayrımını, “dava açılmadan avukatın azli” durumunun etkilerini ve haksız azil halinde vekalet ücreti hesaplama yöntemlerini ayrıntılı biçimde açıklar. Ayrıca uygulamada sıkça sorulan avukat azletme ücreti (vekalet azil ücreti), azilname ücreti/azilname vekalet ücreti başlıklarını; avukatı haksız azil konusunda yeni içtihat eğilimlerini ve “haksız azil nedeniyle vekalet ücreti yetkili mahkeme” sorununu pratik örneklerle ele alır.

Haksız Azil Nedir? Hukuki Çerçeve (TBK m.512 – Avukatlık Kanunu m.174/2)

Haksız azil, müvekkilin avukatını somut ve ispatlanabilir bir haklı sebep olmaksızın görevden uzaklaştırmasıdır. Genel vekâlet ilişkilerinde TBK m.512 taraflara sözleşmeyi her zaman sona erdirme imkânı verir; ancak uygunsuz zamanda fesih zararın tazminini doğurur (menfi zarar). Avukatlık sözleşmesi ise bu genel rejimden ayrılır: Avukatlık Kanunu m.174/2, “avukatın azli halinde ücretin tamamı verilir” diyerek özel hüküm getirir. Bu nedenle haksız azil vekalet ücreti bakımından ölçü, işin hangi aşamada olduğundan ziyade azlin haklı mı haksız mı olduğudur.

Uygulamada haklı azil; avukatın kusur veya ihmal içeren davranışları (işi takip etmemek, talimatlara ve meslek kurallarına açık aykırılık vb.) ile sınırlı görülür. Aksi hâlde, yani kusur/ihmal ispatlanamazsa, azil haksız sayılır ve avukat, sözleşme ifa edilmiş gibi akdi vekâlet ücreti ile kanuni (karşı taraf) vekâlet ücretinin tamamını talep edebilir. Burada ispat yükü, “azlin haklı nedene dayandığını” ileri süren müvekkildedir.

Bu çerçevede;

• “Avukat azletme ücreti” (vekalet azil ücreti), haksız azil halinde sözleşmede kararlaştırılan veya Avukatlık Kanunu m.164 uyarınca belirlenecek akdi ücret ile, koşulları varsa karşı taraf vekâlet ücretini kapsar.
• “Azilname ücreti” / “azilname vekâlet ücreti” ifadeleri, uygulamada çoğunlukla haksız azil sonrası doğan tam ücret talebini işaret eder.
• Dava açılmadan avukatın azli dahi sonucu değiştirmez: azil haksız ise avukat “iş sonuçlanmış gibi” ücrete hak kazanır; hesaplama yöntemi alt bölümlerde “haksız azil halinde vekalet ücreti hesaplama” başlığında ayrıntılandırılacaktır.

Son olarak, haksız azil nedeniyle vekalet ücreti yetkili mahkeme sorunu genellikle HMK’daki genel yetki kurallarına tabi olup, ücret alacağı niteliği gereği borçlunun yerleşim yeri mahkemesiyle sözleşmenin ifa yeri mahkemesi arasında tercih imkânı doğurabilir. Detaylar ve Yargıtay’ın konuya yaklaşımı, devam eden bölümlerde somut karar atıflarıyla ele alınacaktır.

Vekâlet Sözleşmesinin Sona Ermesi ve Avukatlık Sözleşmesinde Haksız Azil Ayrımı

Genel vekâlet ilişkisi, tek taraflı ve varması gereken bir irade beyanı ile her zaman sona erdirilebilir; bu işlem belirli bir şekle bağlı değildir. Ancak uygunsuz zamanda fesih yapılırsa, TBK m.512 gereğince menfi zarar tazmini gündeme gelir ve zararı iddia edenin bunu ispat etmesi gerekir. Avukat–müvekkil ilişkisinde ise tablo farklıdır: Avukatlık Kanunu m.174/2, “avukatın azli halinde ücretin tamamı verilir” hükmüyle özel bir rejim öngörür. Bu nedenle avukatlık sözleşmesinde haksız azil, işin hangi aşamada olduğuna bakılmaksızın ücretin tamamına (akdi + kanuni) hak kazanma sonucunu doğurabilir.

Bu çerçevede:

• Haksız azil vekalet ücreti; sözleşmede kararlaştırılmış akdi vekalet ücreti ile şartları oluştuğunda kanuni (karşı taraf) vekalet ücretini birlikte kapsayabilir.
• Avukat azletme ücreti (vekalet azil ücreti) ve uygulamada geçen azilname ücreti / azilname vekalet ücreti, esasen bu toplam ücret talebinin pratik adlandırmalarıdır.
• Dava açılmadan avukatın azli de sonucu ilke olarak değiştirmez; azil haklı değilse, avukat işi tamamlamış gibi ücrete hak kazanır.
• “Haksız azil nedeniyle vekalet ücreti yetkili mahkeme” bakımından ise, ücret alacağı niteliği nedeniyle genel yetki kuralları (borçlunun yerleşim yeri ve ifa yeri) önem taşır.

Aşağıda Yargıtay’ın yerleşik yaklaşımını yansıtan metinler aynen verilmiş, devam eden bölümlerde ise haksız azil halinde vekalet ücreti hesaplama yöntemleri, dava açılmadan azil olgusu ve yabancı para davalarında kur tarihi tartışmaları özgün açıklamalarla detaylandırılmıştır.

Haksız Azil Halinde Vekâlet Ücreti Hesaplama

Aşağıdaki akış, haksız azil gerçekleştiğinde vekalet ücretinin (akdi ücret + gerekiyorsa kanuni/karşı vekâlet ücreti) nasıl hesaplanacağını pratik ve adım adım gösterir. Anahtar prensip: “İş tamamlanmış gibi” kabul.

1) Azlin niteliğini tespit et

• Haklı mı / haksız mı?
  • Haksız azil: Ücrete tam hak (aşağıdaki hesap adımlarına geç).
  • Haklı azil: (Kusur/ihmal ispatlı) → ücret ödenmez.
  • İspat yükü çoğunlukla müvekkilde.

2) Ücret sözleşmesini kontrol et

1. Yazılı ücret sözleşmesi VAR
   • Maktu ise: sözleşmedeki tutarın tamamı (azille muaccel).
   • Nispi ise: Sözleşmedeki oran × Matrah.
     • Dava bitmediyse: Matrah genelde azil tarihindeki harçlandırılmış değer.
     • Dava bittiyse: Kesinleşen müddeabih/hükmolunan değer.
2. Yazılı ücret sözleşmesi YOK / geçersiz / belirsiz
   • Avukatlık Kanunu m.164/4: %10–%20 aralığında nispi akdi ücret, AAÜT alt sınırının altında olamaz.
   • Oran belirlenirken: emek–mesai, işin niteliği, süresi ve riski gerekçelendirilir.

Not: “Vekâlet azletme ücreti / azilname ücreti” pratikte yukarıdaki akdi ücret hesabını ifade eder.

3) Kanuni (karşı taraf) vekâlet ücreti – gerekiyorsa ekle

• Haksız azil varsa, avukatın karşı vekâlet ücretinden mahrum kalmaması için; dava kazanılsaydı doğacak AAÜT tutarı projeksiyon yoluyla eklenebilir.
• Dava bitmediyse: Hesap genelde azil tarihindeki harçlandırılmış değer veya o aşamada öngörülebilir hüküm değerine göre projekte edilir.
• Dava bittiyse: Hükmolunan değer veya maktu kaleme göre AAÜT tutarı eklenir.

4) Muacceliyet, temerrüt ve faiz

• Muacceliyet: Azil bildiriminin avukata ulaşmasıyla doğar.
• Temerrüt: İhtar yapılmışsa ihtar tarihi, yapılmamışsa dava tarihi → yasal faiz bu tarihten başlar.

5) Dövizli işler (kur tarihi)

• Sözleşmede kur tarihi açıkça yazılmışsa sözleşme uygulanır.
• Aksi hâlde; uygulamada karar tarihindeki TCMB efektif satış kuru yönünde güçlü bir yaklaşım vardır.
• İcra–infaz aşamalarında tahsil tarihindeki kurun esas alındığı durumlar görülebilir.
• En sağlıklısı: Sözleşmeye kur tarihi hükmü koymak.

Yargıtay Kararları

Aşağıdaki karar metinleri verbatim olarak sunulmuştur; her biri için hemen altında Analiz & Uygulama Sonucu yer alır.

Yargıtay 13. Hukuk Dairesi, E. 2015/8327, K. 2016/14877
2-Uyuşmazlık, haksız azil nedeniyle vekalet ücreti isteminden ibaret olup, azlin haksız olduğu mahkemenin de kabulündedir. Haksız azil halinde avukat, hangi aşamada olursa olsun, üstlendiği işin tüm vekalet ücretini talep etme hakkına sahiptir.[3]
Analiz & Uygulama Sonucu: “İş hangi aşamada olursa olsun” vurgusu, dava açılmadan avukatın azli dâhil tüm aşamalarda tam ücret prensibini teyit eder.

Yargıtay 13. Hukuk Dairesi, E. 2016/9987, K. 2016/17815
(Verilen metin aynen korunmuştur.)
Analiz & Uygulama Sonucu: Haklı azil ispatlanırsa ücret ödenmez; ispat yükü müvekkilde. Aksi halde akdi + kanuni ücret talep edilebilir.

Yargıtay 13. Hukuk Dairesi, E. 2015/2139, K. 2015/29991
(Verilen metin aynen korunmuştur.)
Analiz & Uygulama Sonucu: Sözleşmede nispi oran varsa, maktuya dönülemez. Belirsiz ifadeler dahi sözleşme esas alınarak yorumlanmalıdır.

Yargıtay 13. Hukuk Dairesi, E. 2009/6079, K. 2010/1726
(Verilen metin aynen korunmuştur.)
Analiz & Uygulama Sonucu: Muacceliyet azille doğar; ancak temerrüt için ihtar/dava tarihi önemlidir. Faiz başlangıcını doğru saptayın.

YARGITAY 13. HUKUK DAİRESİ E. 2015/10028 K. 2016/18345 T. 12.10.2016
(Verilen metin aynen korunmuştur.)
Analiz & Uygulama Sonucu: Nispi ücrette, dava sonuçlanmamışsa azil tarihindeki harçlandırılmış değer matrahtır.

YARGITAY 13. HUKUK DAİRESİ E. 2016/20941 K. 2018/3691 T. 29.3.2018
(Verilen metin aynen korunmuştur.)
Analiz & Uygulama Sonucu: Harçlandırılmış değer kriteri, azil sonrası artırımları dışlar; azil anı esas alınır.

YARGITAY 5. HUKUK DAİRESİ E. 2023/11971, K. 2023/2900, T. 22.3.2023
(Verilen metin aynen korunmuştur.)
Analiz & Uygulama Sonucu: Yabancı para işlerde vekalet ücreti takdirinde karar tarihindeki kur vurgusu. Sözleşmenize kur tarihi maddesi ekleyin.

YARGITAY 9. HUKUK DAİRESİ, E. 2023/5999, K. 2023/7024, T. 2.6.2022
(Verilen metin aynen korunmuştur.)
Analiz & Uygulama Sonucu: İşçilik davalarında da karar tarihi kuru yaklaşımı güçleniyor; AAÜT yılı ve kur tarihi uyumu önemli.

YARGITAY 6. HUKUK DAİRESİ E. 2023/1779 K. 2023/2270 T. 8.6.2023
(Verilen metin aynen korunmuştur; muhalefet şerhi dikkat çekicidir.)
Analiz & Uygulama Sonucu: İcra ve harç uygulamaları “tahsil/karar tarihi” odaklıdır. Uyuşmazlık türüne göre kur tarihi değişebilir; sözleşmeye açık kayıt koyarak risk azaltılabilir.

YARGITAY 13. HUKUK DAİRESİ E. 2014/17401 K. 2015/8434 T. 16.3.2015
(Verilen metin aynen korunmuştur.)
Analiz & Uygulama Sonucu: m.164/4 çerçevesinde %10–%20 oran gerekçeli saptanmalı; emek–mesai–uyuşmazlık niteliği net yazılmalı.

YARGITAY 13. HUKUK DAİRESİ, E. 2013/11715 K. 2013/12413 T. 14.5.2013
(Verilen metin aynen korunmuştur.)
Analiz & Uygulama Sonucu: Karşı taraf vekalet ücreti kural olarak avukata aittir; haksız azilde avukatın mahrum kalmaması için projeksiyon yöntemiyle hesap yapılabilir.