Karşılıksız Çek Nedir?

Karşılıksız çek, ibraz süresi içerisinde çeki düzenleyen kişinin hesabında çek tutarı kadar para olmaması durumunda kısmen veya tamamen ödenemeyen çek türüne denir. Bu durumda kişinin elinde herhangi bir karşılığı bulunmayan bir çek var demektedir.  Kendisine ibraz edilen çekin karşılığı olmadığını tespit eden banka, çekin üzerine “karşılıksızdır” ibaresini basmaktadır. Bu ibare karşılığı olamayan çekleri, bankaların belirtme yolu olarak gerçekleşmektedir. Bu damga basıldıktan sonra çek, ibraz eden kişiye iade edilir. Böylece kişinin elinde karşılığı olmayan bir çek kalmış olur. 

Kavram karışıklığını önleme adına karşılıksız çek ve sahte çek terimleri üzerinde durmak gerekmektedir zira bu kavramlar sık sık karıştırılmakta ve hatalı olarak birbirilerinin yerine kullanılmaktadır. Karşılıksız çek, banka tarafından düzenlenmesine rağmen çek sahibinin ilgili tutarı ödememesi sebebi ile karşılıksız olarak nitelendirilmektedir. Ancak sahte çekte, isminden görüleceği üzere sahtecilik söz konusudur. Halihazırda var olan bir çek sahteci tarafından taklit edilmekte, birtakım basım metotları kullanılarak çek defteri oluşturulmakta ve bu çekler ile insanlar aldatılmaktadır. Sahte çeke bağlanan cezai müeyyide çok daha ağırdır.

KARŞILIKSIZ ÇEK DÜZENLEMENİN CEZASI NEDİR?

Karşılıksız çek düzenleme suçunun birden fazla müeyyidesi vardır. Bu müeyyideler kendilerini sırasıyla; Adli para cezası, çek yapraklarının iadesi ve çek düzenleme ve hesap açma yasağı olarak kendilerini gösterirler. Hamil, elinde bulundurduğu çekin karşılıksız olmasına sebep olan kişi hakkına şikayet hakkını kullandığı vakit icra ceza mahkemesinde ceza davası açılacaktır. Suç, için karşılıksız çekin yazılması veya dolaşıma çıkarılması ile oluşmamaktadır ilgili çekin bankaya ibraz edilmesi gerekmektedir. Hamil, suçu öğrendiği tarihte itibaren 3 ay içerisinde veya her halükarda 1 yıl içerisinde şikayet hakkını kullanmalıdır. Hamil şikayette bulunduğu vakit öncelikle uygulanacak ilk yaptırım adli para cezasıdır. Bu kapsamda ilgili mevzuatta öngörüldüğü üzere her bir çek ile ilgili 1500 güne kadar adli para cezasına hükmedilebilir. Bu para cezasının tutarı günlük 20 liradan az 100 liradan fazla olmamak kaydıyla suçlunun sosyal ve ekonomik durumu değerlendirilerek mahkeme tarafından takdir edilir. Ancak alacaklı şikayetinden vazgeçerse veya borçlu ödemesi gereken tutarı faizi ile beraber ödeyip alacaklıyı tatmin ederse çekin karşılıksız olmasına bağlanan müeyyideler de ortadan kalkacaktır.

BANKA KARŞILIKSIZ ÇEK DURUMUNDA NE YAPAR ?

5941 sayılı Çek Kanununun ilgili hükümleri uyarınca, düzenleyen dışında başka bir hamil, bankaya karşılıksız çek ibraz ettiği vakit bankalar, her bir çek sayfası için belirlenen tutarları ödemekle yükümlü kılınmıştır. Ancak bu ödemelerin yapılabilmesi de birtakım şartlara bağlanmıştır. Zira mevzuat uyarınca çek karşılığının hamile banka tarafından ödenebilmesinin koşullarından birisi kanuni ibraz süresi için çekin bankaya ibraz edilmesidir. Çekin karşılığının bulunmadığını tespit eden banka personeli, çeki ibraz eden hamilin talebi doğrultusunda çekle ilgili “karşılıksızdır” işlemi yapma sorumluluğu altında bulunmaktadır. Fakat bu işlemi yapılabilmesi için de çekin yine süresi içinde bankaya ibrazı zorunlu tutulmuştur.

Yine açıkladığımız gibi ilgili yasal süresi içinde, çeki düzenleyen kişi dışındaki hamil tarafından bankaya ibraz edilen ancak çek hesabında karşılığı bulunmayan veya kısmen bulunan çekler için bankalar çek yaprak bedeli ödemekle yükümlüdür. İlgili bedelin tutarı ise Türkiye Cumhuriyeti Merkez Banaksı tarafından her yıl ocak ayından Türkiye İstatistik Kurumu tarafından yayımlanan fiyat endekslerindeki yıllık değişimler hesaplanarak belirlenmektedir.

KARŞILIKSIZ ÇEK DURUMUNDA YETKİLİ MAHKEME NERESİDİR ?

Karşılıksız çek ile karşı karşıya kalma durumunda yetkili mahkeme sorununa değinmeden önce “yetki” kavramını açıklamak, bizlere yetkili mahkemeyi belirleme konusunda oldukça yardımcı olacaktır. Yetkili mahkeme kavramı bizlere açılacak veya açılması düşünülen bir davanın, nerede veya hangi yargı çevresindeki mahkemede açılması gerektiği ile ilgili bilgi vermektedir. Örnek olarak; İstanbul Mahkemeleri, Ankara Mahkemeleri, Çanakkale mahkemeleri verilebilir. 

Yetkili mahkemeler ile ilgili genel kurallar gerek HMK gerek diğer kanunlarda belirtilmiştir. Karşılıksız çek ile karşı karşıya kaldığımızda da yetki kurallarını doğru belirlemek, davayı doğru yerde açmak oldukça önem teşkil etmektedir. Aksi takdirde mahkeme yetkisizlik sebebi ile davayı reddedecek ve davacı tekrar dava açma külfeti içinde kalacaktır.

Karşılıksız çek durumunda yetkili mahkemeler sırasıyla

• • Çekin tahsil edilmek amacıyla bankaya ibraz edildiği yer mahkemesi
• • Çek hesabının açıldığı banla şubesinin bulunduğu yer mahkemesi 
• • Hesap sahibinin yerleşim yeri mahkemesi
• • Şikayetçinin yerleşim yeri mahkemesi

Mahkemeleri şeklinde sıralanmaktadır.

KARŞILIKSIZ ÇEK MAĞDURLARI NE YAPMALI ?

Kişi bankaya müracaat edip elindeki çekin karşılığı olmadığını öğrendiği vakit, çek kimin adına düzenlenmişse, çekin hamili düzenleyen adına icra takibi başlatabilir. Çek bir kıymetli evrak niteliğini haiz olması sebebiyle ile kişi, borçlunun kendisinden mal kaçırmasından endişe içerisine bulunabilir. Bu endişeleri gidermek amacıyla kişi ihtiyati haciz kararı aldırtabilmektedir. İcra takibi çeki ciro eden kişi veya kişilere karşı başlatılmadır.

Kişi icra takibi yoluyla alacağını tahsil etme kararı aldığı vakit öncelikle aleyhinde icra takibi başlatacağı kişiye yönelik olarak bir bildirimde bulunulmalıdır. Bu bildirim, ödeme emri niteliğinde olduğu için borçluya süre verilir. Borçlu kişi 5 gün içerisinde ödeme emrine itiraz etmezse ise kendisi hakkında başlatılan icra takibi kesinleşmiş olur.

İcra takibi kesinleştiği vakit, kişi borçlu adına icra takibi başlatılabilmesi adına haciz işlemlerinin başlatılmasını talep edebilmektedir.

Çeki ciro eden borçluya yönelik olarak haiz işlemlerinin başlatılmasıyla beraber ilgili kişinin mallarına el konulabilmektedir. El konulan mallar satıldıktan sonra ise alacaklı kişi alacağını tahsil edebilmektedir. Ancak icra takibi ile sadece yalnız çekin bedeli olan anapara değil, çekin işleyen faizleri de talep edilip alınabilmektedir.

KARŞILIKSIZ ÇEK İLE KARŞILAŞILDIĞINDA ŞİKAYET SÜRESİ NE KADARDIR?

Mevzuatımız uyarınca karşılıksız çek suçu takibi, şikayete bağlı bir suç olarak düzenlenmiştir. Daha yalın bir ifade ile anlatmak gerekirse, kişinin karşılıksız çek ile karşılaştığı vakit kendisine tanınan yasal süre içerisinde ilgili mahkemeye müracaat etmesi çok önemlidir. Zira süresi içerisinde herhangi bir başvuruda bulunulmazsa, borçluya herhangi bir yaptırım uygulanamayacaktır. Burada sorulması gereken en önemli soru “şikayet süresi ne kadar veya şikayet süresi ne zamandan itibaren başlar ?” olacaktır. Sorunun cevabı ise düşünülenin aksine oldukça basittir. Öncelikle karşılıksız çek ile karşılaşıldığında; şikayet süresi bankadan “Karşılıksızdır” teyidi alındıktan sonra 3 ay veya her halükarda bir yıldır. Süreye uyulup uyulmadığı banka tarafından kendiliğinden dikkate alınacaktır.

Çek düzenlenmesi yoluyla ticari ilişki kurduğunuz kişiden aldığınız çekin karşılıksız olduğunu banka yolu ile öğrendikten sonra yetkili mahkemelerden herhangi birisindeki icra mahkemesine başvuruda bulunabilirsiniz. Örneğin; davanın hesap sahibinin yerleşim yeri mahkemesinde, çekin ibraz edilmek amacıyla sunulduğu bankasının bulunduğu yer mahkemesinde veya çek hesabının açıldığı banka şubesinin bulunduğu yer mahkemesinde açılmasını talep edebilirsiniz.

KARŞILIKSIZ ÇEK KEŞİDE ETME SUÇU NEDİR ?

Karşılıksız olarak çek keşide etme suçunun oluşabilmesi için 5941 Sayılı Çek Kanununda yer alan birtakım şartların gerçekleşmiş olması aranmaktadır. Zira bu şartlar gerçekleşmeden ilgili suç oluşamamaktadır. Bu şartlardan ilk ilgili çekin, Türk Ticaret Kanununda düzenlenmiş olan şartları taşıması ve usulüne uygun olarak düzenlenmiş olmasıdır. Devamında ilgili çekin yasal ibraz süresi içinde bankaya biraz edilmesi gerekliliği bulunmaktadır. Mevzuatın ilgili hükümleri uyarınca çek, düzenlendiği yerde ödenecek ise 10 gün, başka bir yerde ödemesi yapılacak ise 1 ay içerisinde bankaya ibraz edilmelidir. Akabinde çek ile ilgili banka personeli tarafından “karşılıksızdır” işlemi yapılmalı ve çekin karşılığının bulunmadığına dair çeke şerh koyulmalıdır. Bütün bu şartlar oluştuğu takdirde suçun kovuşturulmasının yapılabilmesi için çek hamilinin şikayette bulunması gerekmektedir. Şikayet şartı, makamların bu suçu resen soruşturamayacağı anlamına gelmektedir. Hamil suçu öğrenmesinin üzerinden 3 ay ve her halükarda 1 yıl içerisinde şikayette bulunabilir. Şikayet mercii normal suçların aksine icra mahkemeleridir. Şikayette bulunulmasının ardından 

Kanun karşılıksız çek keşide etme suçunu şikâyete bağlamış olup, şikâyet mercii olarak da normal suçların aksine icra mahkemeleri gösterilmiştir. Buna göre karşılıksız kalan çekin hamilinin şikâyette bulunması durumunda İcra Ceza Mahkemesi’nce dosya açılmakta olup, karşılıksızdır işlemi yapılmasına sebebiyet veren keşideci hakkında bu dosya üzerinden yargılama yapılmaktadır.

KARŞILIKSIZ ÇEKTE İCRA TAKİBİ SÜRESİ NE KADARDIR ?

Çeki karşılıksız çıkan hamil isterse müracaat borçlularına isterse düzenleyene karşı icra takibi başlatabilmektedir. Ancak müracaat borçlularına karşı icra takibi yapılabilmesi için birtakım şartlar gerekmektedir. Şayet ibraz süreleri geçirilmiş ise bu borçlulara yönelik icra takibi yapılamayacaktır. İbraz süreleri ise sırasıyla:

• Keşide yeri ile ödeme yeri aynı yer ise 10 gün
• Keşide yeri ile ödeme yeri farklı ise 30 gün
• Keşide yeri ile ödeme yeri farklı kıtalarda ise 3 ay

Olmak üzere ibraz süreleri farklılık gösterir.

Düzenleyene yapılacak takipte ise ibraz süresi kaçırıldığı vakit, çekin altında yatan borç ilişkisi önem arz edecektir. Bunlara ek olarak ibraz süresi geçirildiği vakit çek kanuna özgü bir sebepsiz zenginleşme davası açılabilir, bu dava Borçlar Kanununda düzenlenen sebepsiz zenginleşme davasından farklılık arz etmektedir.