Adli Para Cezası

Tahancı Hukuk Bürosu Ankara Ceza Avukatları olarak, Adli para cezası nedir, 1500 gün adli para cezası ne kadar, Adli para cezası affı var mı, Adli para cezası nereye ödenir ve ödenmezse ne olur gibi sorularınıza yanıt veriyoruz.

Uygulamada adli para cezası ile ilgili sorular sıklıkla sorulmakta ve bu konularda muhtelif bilgiler istenmektedir. Biz de bu yazımızda genel olarak adli para cezasının tanımını, hesaplanma usulünü, affını, adli para cezasının nereye ödeneceğini, hükmün açıklanmasının geri bırakılması sürecine olası etkilerini, adli para cezalarının adli sicil kayıtlarına işlenip işlenmediği hususunu ve hangi koşullarda silinebileceğini, adli para cezalarının taksitlendirilmesi imkânı bulunup bulunmadığını, adli para cezalarının memuriyete engel teşkil edip etmediklerini, denetimli serbestlik sürecini ve hangi tür cezaların adli para cezasına çevrileceğini açıklayacağız.

Ehliyetsiz Araç Kullanma Cezası

Adli para cezası nedir ?

Adli para cezası, 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu’nda suç karşılığı olarak öngörülmüş yaptırımlardan birisidir. Ceza sistemimizde iki tür ceza bulunur: hapis cezası ve adli para cezası. Bunun dışında herhangi bir ceza türü bulunmamaktadır.

“Suç karşılığında uygulanan yaptırım olarak cezalar, hapis ve adlî para cezalarıdır.” (TCK m. 45/1)

Adli para cezaları esas olarak iki türlüdür: Doğrudan hükmolunan adli para cezaları, Hapis cezasından çevrilen adli para cezaları.

Alkollü Araç Kullanma Cezası

Doğrudan hükmolunan adli para cezaları

Kanun koyucu bazı suçlar bakımından sadece adli para cezası yaptırımını öngörmüştür. Örneğin TCK m. 182’de düzenlenen “Çevrenin taksirle kirletilmesi” suçu:

“Çevreye zarar verecek şekilde, atık veya artıkların toprağa, suya veya havaya verilmesine taksirle neden olan kişi, adlî para cezası ile cezalandırılır.”

Dolayısıyla bu türden bir suç işleyen kişiye hâkim yasada belirtilen adli para cezasını uygulamak zorundadır. Adli para cezasının miktarı ilgili maddede açıkça belirtilmemiş ise 5 günden az 730 günden fazla olamaz (TCK m. 52/1).

Bazı suç tipleri de vardır ki, kanun koyucu hapis cezasının yanında ayrıca doğrudan hükmolunacak bir adli para cezası da belirlemiştir. Mesela dolandırıcılık suçu (TCK m. 157) böyledir:

“Hileli davranışlarla bir kimseyi aldatıp, onun veya başkasının zararına olarak, kendisine veya başkasına bir yarar sağlayan kişiye bir yıldan beş yıla kadar hapis ve beşbin güne kadar adlî para cezası verilir.”

Bu gibi maddelerde hâkim adli para cezasına doğrudan hükmeder.

Ceza İstinaf Dilekçesi

Hapis cezasından çevrilen adli para cezaları

Bazı durumlarda ise hâkim esasen hapis cezasına hükmetmiştir. Ancak bu hapis cezası şartları varsa adli para cezasına çevrilebilmektedir. İşte bu şekilde verilen adli para cezalarına “hapis cezasından çevrilen adli para cezaları” denmektedir.

Bu uygulama 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu’nun “Kısa süreli hapis cezasına seçenek yaptırımlar” başlıklı 50’ nci maddesi hükümlerine göre yapılmaktadır:

“(1) Kısa süreli hapis cezası, suçlunun kişiliğine, sosyal ve ekonomik durumuna, yargılama sürecinde duyduğu pişmanlığa ve suçun işlenmesindeki özelliklere göre;

1. Adlî para cezasına …çevrilebilir.

(3) Daha önce hapis cezasına mahkûm edilmemiş olmak koşuluyla, mahkûm olunan otuz gün ve daha az süreli hapis cezası ile fiili işlediği tarihte onsekiz yaşını doldurmamış veya altmışbeş yaşını bitirmiş bulunanların mahkûm edildiği bir yıl veya daha az süreli hapis cezası, birinci fıkrada yazılı seçenek yaptırımlardan birine çevrilir.

(4) Taksirli suçlardan dolayı hükmolunan hapis cezası uzun süreli de olsa; bu ceza, diğer koşulların varlığı halinde, birinci fıkranın (a) bendine göre adlî para cezasına çevrilebilir. Ancak, bu hüküm, bilinçli taksir halinde uygulanmaz.

(5) Uygulamada asıl mahkûmiyet, bu madde hükümlerine göre çevrilen adlî para cezası veya tedbirdir.” (TCK m. 50)

Yukarıdaki maddede belirtilen hususları netleştirecek olursak:

• Eğer kişi kısa süreli hapis cezası (1 yıl ve daha az hapis) almış ise, hâkim tâkdiren bu hapis cezasını adli para cezasına çevirebilir ancak mecbur değildir.

• Eğer sanık daha önce hapis cezasına mahkum edilmemiş ve suçun işlendiği tarihte de 18 yaşından küçük yahut 65 yaşından büyük ise hapis cezası ya adli para cezasına ya da diğer seçenek yaptırımlardan birine mutlaka çevrilir.

• Suçun işlendiği tarihte sanığın yaşı kaç olursa olsun -eğer sanık daha önce hapis cezasına mahkum edilmemiş ise- kendisine verilen 30 (otuz) günün altındaki hapis cezası, kesin olarak adli para cezasına yahut diğer seçenek yaptırımlardan birine çevrilecektir.

• Sanığın işlediği suç taksirli bir suç ise, aldığı ceza 1 (bir) yıldan fazla bile olsa, bu ceza kesin olarak adli para cezasına çevrilecektir.

Ancak bazı suç tipleri vardır ki, bu suçlarda kanun koyucu hâkime ister hapis cezasını seçmek isterse de adli para cezasını seçmek hususunda bir takdir yetkisi vermiştir. Mesela basit yaralama suçu böyledir:

“Kasten yaralama fiilinin kişi üzerindeki etkisinin basit bir tıbbî müdahaleyle giderilebilecek ölçüde hafif olması hâlinde, mağdurun şikâyeti üzerine, dört aydan bir yıla kadar hapis veya adlî para cezasına hükmolunur” (TCK m. 86/2)

İşte bu gibi durumlarda hâkim eğer adli para cezasını değil de hapis cezasını tercih etmiş ise, artık TCK 50. Madde hükümleri uyarınca cezayı adli para cezasına çeviremeyecektir.

“ Suç tanımında hapis cezası ile adlî para cezasının seçenek olarak öngörüldüğü hallerde, hapis cezasına hükmedilmişse; bu ceza artık adlî para cezasına çevrilmez.” (TCK m. 50/2)

Adli Sicil Kaydı Silinmesi Ne Kadar Sürer

Adli Para Cezasının Belirlenmesi

Adli para cezası gün olarak belirlenir, ardından yasada belirtilen miktarlar üzerinden para cezasına çevrilir. Yasada eğer adli para cezasının kaç gün olarak verilmesi gerektiği belirtilmiş ise o hüküm esas alınır. Ancak yasada bu konuda bir açıklık yoksa adlî para cezası, beş günden az ve kanunda aksine hüküm bulunmayan hallerde yediyüzotuz günden fazla olmamak üzere –tam gün olarak- belirlenir. Daha sonra belirlenen bu gün sayısı için bir gün karşılığı olarak belli bir miktar takdir edilir ve bu ikisinin çarpılması suretiyle netice ceza belirlenir. (TCK m. 52/1).

Bir gün karşılığı olarak belirlenecek bu miktar – kişinin ekonomik ve diğer şahsi halleri göz önünde bulundurularak -en az yirmi ve en fazla yüz Türk Lirası’dır. (TCK m. 52/2)

Kararda, adlî para cezasının belirlenmesinde esas alınan tam gün sayısı ile bir gün karşılığı olarak takdir edilen miktar ayrı ayrı gösterilir. (TCK m. 52/3)

Örnek: Sanık ….’ın … suçu nedeniyle 100 (yüz) gün adli para cezası ile cezalandırılmasına, TCK 52/2 uyarınca her bir gün için 20 (yirmi) TL takdir edilerek neticeten toplam 2000 (ikibin) TL adli para cezası ile cezalandırılmasına, sanık hakkında hükmolunan adli para cezasının miktarı, sanığın ekonomik ve şahsi durumu göz önünde bulundurularak sanığın bu cezayı TCK 52/4 maddesi uyarınca birer aylık ara ile 4 (dört) eşit taksitte ödemesine….

Kimi durumlarda hüküm kesinleşene kadar sanık gözaltında ya da tutuklu kalmış olabilir. İşte bu gibi durumlarda geçen süreler toplanarak her bir günü 100 TL’den hesap edilerek cezadan indirim yapılır.

Yukarıdaki örnekten devam edecek olur isek, sanık 2 gün gözaltında kalmış olsun. Bu durumda sanığın gözaltında geçen bu 2 (iki) günü, hakkında hükmolunacak adli para cezasından indirilecektir. (TCK m. 63)

2 X 100 TL = 200 TL

2000 TL – 200 TL = 1800 TL

Eğer hükümlü henüz adli para cezası infaz edilmeden önce vefat etmiş ise, bu ceza mirasçılarından tahsil edilemez. Bir başka ifade ile ölüm ile birlikte adli para cezası ortadan kalkar. (TCK m. 64/2)

Suç için öngörülen cezanın miktarı zamanaşımı süreleri bakımından da önemlidir. Buna göre cezası sadeceadli para cezası olan suçlarda dava zamanaşımı 8 yıldır.

“Kanunda başka türlü yazılmış olan haller dışında kamu davası;

e) Beş yıldan fazla olmamak üzere hapis veya adlî para cezasını gerektiren suçlarda sekiz yıl,

Geçmesiyle düşer.” (TCK m. 66/1-e)

Cezası sadeceadli para cezası olan suçlarda ceza zamanaşımı süresi ise 10 yıldır.

“Bu maddede yazılı cezalar aşağıdaki sürelerin geçmesiyle infaz edilmez:

e) Beş yıla kadar hapis ve adlî para cezalarında on yıl.” (TCK m. 68/1-e)

Konunun usul hukukunu ilgilendiren bir boyutu da vardır:

Mesela cezası sadece adli para cezası olan suçlarda sanığın tutuklanmasına karar verilemez.

“Sadece adlî para cezasını gerektiren suçlarda … tutuklama kararı verilemez.” (CMK m. 100/4)

Kovuşturma evresinde de eğer görülmekte olan davada sanığa atfedilen suç , yalnız veya birlikte adlî para cezasını veya müsadereyi gerektirmekte ise; sanık gelmese bile duruşma yapılabilir. Bu gibi hâllerde sanığa gönderilecek davetiyede gelmese de duruşmanın yapılacağı yazılır. (CMK m. 195/1)

Adli Sicil Kaydı Nereden Alınır

Hangi cezalar paraya çevrilir ?

Bu konu TCK 50’nci maddesinde düzenlenmiş olup, bu soruya ilişkin bir üst başlıkta (Hapis cezasından çevrilen adli para cezaları başlığı altında) gereken açıklamalar yapılmıştır.

1500 gün adli para cezası ne kadar ?

Adli para cezasının hesaplanmasına ilişkin olarak yukarıda kısa bir örnek verdik. Bu başlık altında bir örnek daha vererek konuyu açıklığa kavuşturmak istiyoruz:

Sanık hakkında verilecek cezanın bireyselleştirilmesi süreci 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu’nun 61 inci maddesi uyarınca yapılır. Anılan maddenin konumuzla ilgili fıkraları şöyledir:

• “Adlî para cezası hesaplanırken, bu madde hükmüne göre cezanın belirlenmesi ve bireyselleştirilmesine yönelik artırma ve indirimler, gün üzerinden yapılır. Adlî para cezası, belirlenen sonuç gün ile kişinin bir gün karşılığı ödeyebileceği miktarın çarpılması suretiyle bulunur.”
• ”Adlî para cezasının seçimlik ceza olarak öngörüldüğü suçlarda bu cezaya ilişkin gün biriminin alt sınırı, o suç tanımındaki hapis cezasının alt sınırından az; üst sınırı da, hapis cezasının üst sınırından fazla olamaz.” ( TCK m. 61/8-9)

Buna göre sanık hakkında 1500 gün adli para cezası takdir edilmiş olsun. Mahkeme bu belirlemeyi yapmakla yetinemez. Gün olarak belirlediği bu cezayı 20 TL ila 100 TL (her bir gün için) arasında belirleyeceği bir miktar üzerinden paraya çevirmek zorundadır. Bu belirlemeyi de sanığın ekonomik durumunu takdir ederek yapar (TCK 52/4). Diyelim ki her bir gün için 30 TL takdir etti. İşte bu durumda netice ceza:

1500 gün X 30 TL = 45.000 TL olacaktır.

Mahkeme bu miktarın bir defada ödenmesinin zor olacağı kanaatine varırsa bu miktarı taksitlendirebilir. Onu da bir alt başlıkta inceleyelim.

Adli para cezası taksitlendirme

5237 sayılı Türk Ceza Kanunu’nun adli para cezasının taksitlendirilmesine ilişkin düzenlemesi şu şekildedir:

“Hakim, ekonomik ve şahsi hallerini göz önünde bulundurarak, kişiye adlî para cezasını ödemesi için hükmün kesinleşme tarihinden itibaren bir yıldan fazla olmamak üzere mehil verebileceği gibi, bu cezanın belirli taksitler halinde ödenmesine de karar verebilir. Taksit süresi iki yılı geçemez ve taksit miktarı dörtten az olamaz. Kararda, taksitlerden birinin zamanında ödenmemesi halinde geri kalan kısmın tamamının tahsil edileceği ve ödenmeyen adlî para cezasının hapse çevrileceği belirtilir.”

Bu açıklama çerçevesinde yukarıdaki örnekten devam edecek olursak, mahkeme kararının ilgili kısmı şu şekilde olacaktır:

Sanık ….’ın … suçu nedeniyle 1500 (bin beşyüz) gün adli para cezası ile cezalandırılmasına, TCK 52/2 uyarınca her bir gün için 30 (otuz) TL takdir edilerek neticeten toplam 45.000 (kırk beş bin) TL adli para cezası ile cezalandırılmasına, sanık hakkında hükmolunan adli para cezasının miktarı, sanığın ekonomik ve şahsi durumu göz önünde bulundurularak sanığın bu cezayı TCK 52/4 maddesi uyarınca birer aylık ara ile 20 (yirmi) eşit taksitte ödemesine, sanığın taksitlerden birini zamanında ödememesi halinde geri kalan kısmın tamamının tahsil edileceği ve ödenmeyen adlî para cezasının hapse çevrileceği hususunun sanığa ihtarına (yapıldı)…

Adli para cezası affı

Adli para cezası, bir ceza yaptırımıdır. Dolayısı ile bu cezanın affı meselesi cezanın affına ilişkin genel hükümler çerçevesinde ele alınmalıdır. Bir başka anlatımla adli para cezaları için ayrı bir af müessesi bulunmamaktadır.

Kişiler hakkında kesinleşmiş bulunan adli para cezalarını affetmek yetkisi, diğer tüm cezalarda olduğu gibi TBMM’ye aittir. TBMM, bu yetkisini çıkaracağı genel af ya da özel af niteliğindeki bir af kanunu ile kullanabilir.

“Türkiye Büyük Millet Meclisinin görev ve yetkileri, …… Türkiye Büyük Millet Meclisi üye tamsayısının beşte üç çoğunluğunun kararı ile genel ve özel af ilânına karar vermek ve Anayasanın diğer maddelerinde öngörülen yetkileri kullanmak ve görevleri yerine getirmektir.” (Anayasa m. 87)

TCK’nın genel af ve özel affa ilişkin hükümleri ise şöyledir:

“Genel af halinde, kamu davası düşer, hükmolunan cezalar bütün neticeleri ile birlikte ortadan kalkar.

Özel af ile hapis cezasının infaz kurumunda çektirilmesine son verilebilir veya infaz kurumunda çektirilecek süresi kısaltılabilir ya da adlî para cezasına çevrilebilir.” (TCK m. 65)

Buna göre genel af ilan edilmek suretiyle hükümlü hakkında hükmolunan ceza, bütün neticeleri ile birlikte ortadan kaldırılabileceği gibi, özel af ilan edilmek suretiyle hapis cezaları adli para cezasına da dönüştürülebilir.

Bununla birlikte af ilan edilene kadar gerçekleşmiş ödemeler varsa genel af ya da özel af ilânı ödenen bu adlî para cezasının geri alınmasını gerektirmez. (TCK m. 74/1)

Adli para cezası nereye ödenir ?

Adli para cezası hususunda bilinmesi gereken bir diğer husus ise bu paranın suçun mağduruna değil, fakat devlete ödendiğidir. Suç mağduru maruz kaldığı hukuka aykırı eylem nedeniyle haksız fiil sorumluluğu vs. çerçevesinde hukuk mahkemeleri nezdinde ayrıca tazminat davası açma hakkını hâizdir.

“Adlî para cezası, … hesaplanan meblağın hükümlü tarafından Devlet Hazinesine ödenmesinden ibarettir.” (TCK m. 52/1)

Adli para cezasının infaz süreci 5275 sayılı Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Kanun’un “Adlî para cezasının infazı” başlıklı 106 ncı maddesinde düzenlenmiştir:

5275

Adlî para cezasını içeren mahkeme ilâmı Cumhuriyet Başsavcılığına verilir. Cumhuriyet savcısı otuz gün içinde adlî para cezasının ödenmesi için hükümlüye bir ödeme emri tebliğ eder. Bu ödeme emri hükümde gösterilen adrese tebliğ edilir. Eğer bir adres değişikliği olmuşsa hükümlünün, bu adres değişikliğini mahkemeye veya Cumhuriyet Başsavcılığına bildirmesi şarttır. Aksi hâlde hükümde gösterilen adreste yapılan tebligat geçerlidir. (5275 S.K, m. 106/2 ve 20/3)

Eğer kararda adli para cezasının ödenme süreci takside bağlanmış ise, bu hüküm çerçevesinde uygulama yapılır. Ancak kararda böyle bir taksitlendirme söz konusu değil ise kanun, infaz sürecinde bu yönde bir kolaylık tanımıştır. Şöyle ki:

“Hükümde, adlî para cezası takside bağlanmamış ise, bir aylık süre içinde adlî para cezasının üçte birini ödeyen hükümlünün isteği üzerine geri kalan kısmının birer ay ara ile iki eşit taksitte ödenmesine izin verilir. İlk taksidin süresinde ödenmemesi hâlinde, verilen ikinci takside ilişkin izin hükümsüz kalır.” (5275 S.K, m. 106/6)

Adli para cezası ödenmezse ne olur ?

Adli para cezasının nereye ödeneceği ve infazı sürecindeki taksitlendirme kolaylığı yukarıdaki başlık altında anlatıldı. Bu başlıkta adli para cezasının ödenmemesi hâlinde nelerin söz konusu olacağı anlatılacaktır.

İfade etmek gerekir ki adli para cezasının ödenme sürecine ilişkin hususlar, hükümlünün çocuk olup olmamasına göre değişir.

Eğer hükümlü çocuk değil ise

Hükümlü, tebliğ olunan ödeme emri üzerine adli para cezasını öderse bir sorun yoktur. Ancak ödemezse, Cumhuriyet savcısının kararı ile ödenmeyen kısma karşılık gelen gün miktarı hapis cezasına çevrilerek, hükümlünün iki saat çalışması karşılığı bir gün olmak üzere kamuya yararlı bir işte çalıştırılmasına karar verilir. Günlük çalışma süresi, en az iki saat ve en fazla sekiz saat olacak şekilde denetimli serbestlik müdürlüğünce belirlenir. Hükümlünün, hakkında hazırlanan programa ve denetimli serbestlik görevlilerinin bu kapsamdaki uyarı ve önerilerine uymaması hâlinde, çalıştığı günler hapis cezasından mahsup edilerek kalan kısmın tamamı açık ceza infaz kurumunda yerine getirilir. (5275 S.K, m. 106/3)

Mahkemeler adli para cezasına hükmederken, bu cezanın ödenmemesi hâlinde hapse çevrileceğini de ihtar ederler. Ancak bu ihtar yapılmamış dahi olsa, adlî para cezasının hapse çevrilmesi işlemi Cumhuriyet Başsavcılığınca uygulanır. Zira bu kanundan doğan bir yetkidir. Ancak;

“Adlî para cezası yerine çektirilen hapis süresi üç yılı geçemez. Birden fazla hükümle adlî para cezalarına mahkûmiyet hâlinde bu süre beş yılı geçemez.” (5275 S.K, m. 106/7)

“26.9.2004 tarihli ve 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu dışındaki diğer kanunlarda yer alan adlî para cezasının ödenmemesi hâlinde, hükümlüler bir gün yüz Türk Lirası hesabı ile hapsedilirler.” (5275 S.K, Geçici Madde 1)

Adlî para cezasından çevrilen hapsin infazında hükümlüye öncelikle çağrı kâğıdı gönderilir. (5275 S.K, m. 19/3) Doğrudan doğruya yakalama emri çıkartılmaz.

Haklarında hükmolunan adlî para cezası infaz sürecinde hapis cezasına çevrilenlerin bu cezası doğrudan açık ceza infaz kurumlarında yerine getirilir. (5275 S.K, m. 14/2-c)

5275 sayılı Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Kanun’un 110’ uncu maddesinde düzenlenen özel infaz usulleri, kural olarak adlî para cezası infaz sürecinde hapis cezasına çevrilenler hakkında uygulanmaz (m. 110/9). Ancak;

• “Toplam beş yıl veya daha az süreli hapis cezasına mahkûm olan veya adli para cezası infaz sürecinde hapis cezasına çevrilen hükümlülerden 16 ncı maddenin üçüncü fıkrasında belirlenen usule göre maruz kaldığı ağır bir hastalık veya engellilik nedeniyle ceza infaz kurumu koşullarında hayatını yalnız idame ettiremeyeceği tespit edilenlerin cezasının konutunda çektirilmesine infaz hâkimi tarafından karar verilebilir.” (m. 110/3)
• “Doğurduğu tarihten itibaren altı ay geçen ve toplam üç yıl veya daha az süreli hapis cezasına mahkûm olan ya da adli para cezası infaz sürecinde hapis cezasına çevrilen hükümlü kadınların cezasının konutunda çektirilmesine infaz hâkimi tarafından karar verilebilir. Bu fıkra uyarınca talepte bulunulabilmesi için kadının doğurduğu tarihten itibaren bir yıl altı ay geçmemiş olması gerekir. Konutta infaza karar verdikten sonra çocuk ölmüş veya anasından başka birine verilmiş olursa infaz hâkimi konutta infaz uygulamasına ilişkin kararını kaldırır.” (m. 110/4)
• “Hükümlü, hapis yattığı veya kamuya yararlı işte çalıştığı günlerin dışındaki günlere karşılık gelen parayı öderse hapisten çıkartılır veya kamuya yararlı işte çalıştırılma sona erer.” (5275 S.K, m. 106/8)
• “16 ncı madde hükümleri saklı kalmak üzere, adlî para cezasından çevrilen hapsin infazı ertelenemez ve bunun infazında koşullu salıverilme hükümleri uygulanmaz. Hapse çevrilmiş olmasına rağmen hak yoksunlukları bakımından esas alınacak olan adlî para cezasıdır.” (5275 S.K, m. 106/9)
• “İnfaz edilen hapsin veya kamuya yararlı işte çalışmanın süresi, adlî para cezasını tamamıyla karşılamamış olursa, geri kalan adlî para cezasının tahsili için ilâm, Cumhuriyet Başsavcılığınca mahallin en büyük mal memuruna verilir. Bu makamlarca 6183 sayılı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanuna göre kalan adlî para cezası tahsil edilir.” (5275 S.K, m. 106/11)

Eğer hükümlü çocuk ise ;

Çocuklar hakkında hükmedilen adlî para cezasının ödenmemesi hâlinde, bu ceza hapse çevrilemez. Bu takdirde 6183 sayılı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanuna göre kalan adlî para cezası tahsil edilir. (5275 S.K, m. 106/4 ve 106/11)

Denetimli serbestlik ihlali para cezasına çevrilir mi ?

“Denetimli serbestlik tedbiri uygulanarak cezanın infazı” 5275 sayılı Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Kanun’un 105/A maddesinde düzenlenmiştir. Bu maddede denetimli serbestlik ihlâlinin para cezasına çevrilmesi ile ilgili bir düzenleme bulunmamaktadır.

Bununla birlikte adli para cezasını ödemediği için cezası hapis ceasına çevrilenlerin denetimli serbestlik tedbiri uygulanarak cezanın infazı usulünden yararlanamayacakları açıkça ifade edilmiştir (m. 105/A-4). Bu kişiler cezalarını açık ceza infaz kurumunda tamamlarlar, bu arada parayı öderlerse de tahliye edilirler.

Adli Para Cezası HAGB’ yi Bozar mı ?

Uygulamada sıkça sorulan sorulardan birisi de sanık hakkında sonradan verilen adli para cezasının önceden verilmiş olan Hükmün Açıklanmasının Geri Bırakılması (HAGB) kararını etkileyip etkilemeyeceğidir.

Bilindiği üzere 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu’nun 231/5 maddesi uyarınca sanık hakkında hükmolunan iki yıl veya daha az süreli hapis veya adlî para cezası hakkında mahkeme tarafından hükmün açıklanmasının geri bırakılmasına dair karar verilebilmektedir. Bu suretle verilen hükmün açıklanmasının geri bırakılması kararı ile birlikte kurulan hüküm sanık hakkında bir hukukî sonuç doğurmamaktadır. (CMK m. 231/5)

Bilindiği üzere hükmün açıklanmasının geri bırakılmasına karar verilebilmesi için yukarıdaki şarta ilaveten;

1. Sanığın daha önce kasıtlı bir suçtan mahkûm olmamış bulunması,
2. Sanığın daha önce kasıtlı bir suçtan mahkûm olmamış bulunması,
3. Sanığın daha önce kasıtlı bir suçtan mahkûm olmamış bulunması,
4. Sanığın daha önce kasıtlı bir suçtan mahkûm olmamış bulunması,

Bu şartların tamamının sağlanması hâlinde mahkeme sanık hakkında hükmün açıklanmasının geri bırakılmasına dair bir karar (HAGB) verecek ve sanık hakkında 5 (beş) yıllık bir denetim süresi belirleyecektir. Denetim süresi içinde, kişi hakkında kasıtlı bir suç nedeniyle bir daha hükmün açıklanmasının geri bırakılmasına karar verilemez. (CMK m. 231/8)

Denetim süresi içerisinde kasten bir suç işlenmemelidir. Eğer sanık tarafından bu süre zarfında kasten bir suç işlenmezse ve denetimli serbestlik tedbirine ilişkin yükümlülüklere de uygun davranılırsa açıklanması geri bırakılan hüküm ortadan kaldırılarak, davanın düşmesi kararı verilir. (CMK m. 231/10)

Fakat eğer denetim süresi içinde kasten yeni bir suç işlenir ise veya denetimli serbestlik tedbirine ilişkin yükümlülüklere aykırı davranması halinde, mahkeme hükmü açıklar. İşlenen suçun adli para cezası gerektirmesi ya da hapis cezası gerektirmesi arasında bir fark yoktur. Her iki durumda da HAGB ortadan kaldırılarak hüküm açıklanır. Ama taksirli bir suç işlenmiş ise HAGB bakımından herhangi bir sorun olmaz.

Adli para cezası sicile işlenir mi ?

Kesinleşmiş ceza ve güvenlik tedbirlerine mahkûmiyete ilişkin bilgilerin otomatik işleme tâbi bir sistem kullanılarak toplanmasına, sınıflandırılmasına, değerlendirilmesine, muhafaza edilmesine ve gerektiğinde en seri ve sağlıklı biçimde ilgililere bildirilmesine dair usul ve esaslar 5352 sayılı Adli Sicil Kanunu’nda belirlenmiştir. Adı geçen kanunda adli para cezalarına ilişkin olarak;

“Türk mahkemeleri tarafından vatandaş veya yabancı hakkında verilmiş ve kesinleşmiş mahkûmiyet hükümleri adlî sicile kaydedilir. Bu bağlamda;

…

c) Adlî para cezası ile ilgili olarak;

1. Adlî para cezasına ilişkin mahkûmiyet hükmü,
2. Adlî para cezasının ödenmek suretiyle infaz edildiği hususu,
3. Adlî para cezasının tazyik hapsi suretiyle kısmen veya tamamen infaz edildiği hususu,
4. Adlî para cezasının tazyik hapsinden sonra kalan kısmının ödenmek suretiyle infaz edildiği hususu,

d) Kısa süreli hapis cezasına seçenek yaptırıma mahkûmiyet halinde;

1. Kısa süreli hapis cezasına seçenek yaptırım olarak, adlî para cezasına mahkûmiyet veya güvenlik tedbiri uygulanması hükmü…

Adli sicile kaydedilir.” Hükmü yer almaktadır. (m. 4)

Yukarıdaki kanun hükmünden açıkça anlaşılacağı üzere adli para cezalarına ilişkin ilâmlar adli sicile kaydedilmektedir. Kaydedildiği içindir ki belli şartlarda tekerrüre esas olmaktadır.

“(1) Önceden işlenen suçtan dolayı verilen hüküm kesinleştikten sonra yeni bir suçun işlenmesi halinde, tekerrür hükümleri uygulanır. Bunun için cezanın infaz edilmiş olması gerekmez.

(2) Tekerrür hükümleri, önceden işlenen suçtan dolayı;

b) Beş yıl veya daha az süreli hapis ya da adlî para cezasına mahkûmiyet halinde, bu cezanın infaz edildiği tarihten itibaren üç yıl,

Geçtikten sonra işlenen suçlar dolayısıyla uygulanmaz.” (TCK, m. 58)

Adli para cezası sicilden ne zaman silinir ?

Bu soruya cevap vermeden önce “adli sicil kaydı” ile “arşiv kaydı” kavramları arasındaki farkı ifade etmek gerekir. Şöyle ki adli sicil kaydı, kesinleşmiş olduğu hâlde infazı henüz tamamlanmış olan ilâmlar için söz konusu iken; arşiv kaydı infazı tamamlanmış olan ilâmların bilgisini içerir.

5352 sayılı Adli Sicil Kanunu’nun “Adli sicil bilgilerinin silinmesi” başlıklı 9’ uncu maddesi şu şekildedir:

“ (1) Adlî sicildeki bilgiler;

• Cezanın veya güvenlik tedbirinin infazının tamamlanması,
• Ceza mahkûmiyetini bütün sonuçlarıyla ortadan kaldıran şikayetten vazgeçme veya etkin pişmanlık,
• Ceza zamanaşımının dolması,
• Genel af,

Halinde Adlî Sicil ve İstatistik Genel Müdürlüğünce silinerek, arşiv kaydına alınır.

(2) Adlî sicil bilgileri, ilgilinin ölümü üzerine tamamen silinir.

(3) Türk vatandaşları hakkında yabancı mahkemelerce verilmiş olup 4 üncü maddenin birinci fıkrasının (f) bendine göre adlî sicile kaydedilen hürriyeti bağlayıcı cezaya mahkûmiyet hükümleri, kesinleştiği tarihten itibaren mahkûmiyet kararında belirtilen sürenin geçmesiyle, Adlî Sicil ve İstatistik Genel Müdürlüğünce adlî sicil kayıtlarından çıkartılarak arşiv kaydına alınır. Adlî para cezasına mahkûmiyet hükümleri ile cezanın ertelenmesine ilişkin hükümler, adlî sicil kaydına alınmadan doğrudan arşive kaydedilir.”

“Adlî sicil ve arşiv bilgilerinin silinmesi” başlıklı 12’nci maddesi ise şu şekildedir:

“(1) (Değişik: 5/4/2012-6290/2 md.) Arşiv bilgileri;

• İlgilinin ölümü üzerine,
• Anayasanın 76 ncı maddesi ile Türk Ceza Kanunu dışındaki kanunlarda bir hak yoksunluğuna neden olan mahkûmiyetler bakımından kaydın arşive alınma koşullarının oluştuğu tarihten itibaren;

a) Yasaklanmış hakların geri verilmesi kararı alınması koşuluyla onbeş yıl geçmesiyle,

b) Yasaklanmış hakların geri verilmesi kararı alınması koşulu aranmaksızın otuz yıl geçmesiyle,

c) Diğer mahkûmiyetler bakımından kaydın arşive alınma koşullarının oluştuğu tarihten itibaren beş yıl geçmesiyle, tamamen silinir.

(2) Fiilin kanunla suç olmaktan çıkarılması halinde, bu suçtan mahkûmiyete ilişkin adlî sicil ve arşiv kayıtları, talep aranmaksızın tamamen silinir.

(3) Kanun yararına bozma veya yargılamanın yenilenmesi sonucunda verilen beraat veya ceza verilmesine yer olmadığı kararının kesinleşmesi halinde, önceki mahkûmiyet kararına ilişkin adlî sicil ve arşiv kaydı tamamen silinir.

(4) (Ek: 24/11/2016-6763/40 md.) Akıl hastalığı nedeniyle hükmedilen güvenlik tedbirlerine ilişkin kayıtlar, infazının tamamlanmasıyla tamamen silinir.”

Kısaca özetlemek gerekirse;

Temel kural şudur: Adli sicil bilgileri cezanın infazı tamamlanır tamamlanmaz silinir, arşiv kaydı ise kural olarak cezanın infazının tamamlanmasından 5 yıl sonra silinir. Bu temel kuralın bir kısım istisnaları mevcuttur. Onlar da yukarıda alıntıladığımız yasa metninde yer almaktadır.

Adli para cezası memuriyete engel mi ?

Öncelikle “memuriyet” kavramı oldukça geniş bir kavramdır. Bu konuda her kamu görevi için özel olarak düzenlenmiş teşkilat kanunu hükümlerinin ve ilgili yönetmeliklerin incelenmesi gerekmektedir. Aşağıda yer vereceğimiz açıklamalar bu sebeple genel niteliktedir. Tüm memuriyetler için geçerli olmayabilir.

Hak yoksunlukları genel olarak 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu’nun 53’üncü maddesinde düzenlenmiştir. Bu maddede belirtilen hak yoksunlukları genel olarak hapis cezasına bağlı olarak ortaya çıkan hak yoksunluklarıdır.

Ancak 53/5 fıkrası şu düzenlemeyi içermektedir:

“Birinci fıkrada sayılan hak ve yetkilerden birinin kötüye kullanılması suretiyle işlenen suçlar dolayısıyla hapis cezasına mahkûmiyet halinde, ayrıca, cezanın infazından sonra işlemek üzere, hükmolunan cezanın yarısından bir katına kadar bu hak ve yetkinin kullanılmasının yasaklanmasına karar verilir. Bu hak ve yetkilerden birinin kötüye kullanılması suretiyle işlenen suçlar dolayısıylasadece adlî para cezasına mahkûmiyet halinde, hükümde belirtilen gün sayısının yarısından bir katına kadar bu hak ve yetkinin kullanılmasının yasaklanmasına karar verilir. Hükmün kesinleşmesiyle icraya konan yasaklama ile ilgili süre, adlî para cezasının tamamen infazından itibaren işlemeye başlar.”

Buna göre eğer bir suç 53/1’de sayılan haklardan birinin kötüye kullanılması suretiyle işlenmişse; bu suçtan ötürü sadece adli para cezasına hükmedilmiş olsa bile adli para cezasının tümüyle infaz edilmesinden itibaren bir süreliğine kişi, o hak ve yetkiden mahrum bırakılacaktır. Bu süre, adli para cezasının belirlendiği gün sayısı üzerinden (yarısından bir katına kadar) belirlenir. Yani hükümlüye 150 gün adli para cezası verilmiş ise, bu cezanın infazından sonra başlamak üzere 75 gün veya 150 günlük bir hak mahrumiyeti söz konusu olabilecektir. Ancak temel şart söz konusu suçun 53/1’deki ilgili hak ve yetkinin kötüye kullanılması suretiyle işlenmiş olmasıdır.

53/1-a bendi incelendiğinde;

“Sürekli, süreli veya geçici bir kamu görevinin üstlenilmesinden; bu kapsamda, Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeliğinden veya Devlet, il, belediye, köy veya bunların denetim ve gözetimi altında bulunan kurum ve kuruluşlarca verilen, atamaya veya seçime tabi bütün memuriyet ve hizmetlerde istihdam edilmekten” hükmünün yer aldığı görülmektedir.

Buna göre memuriyet kötüye kullanılarak işlenen suçlardan ötürü adli para cezasına hükmolunmuş ise, yukarıdaki açıklamalar çerçevesinde bir hak yoksunluğu söz konusu olabilecektir.

Nitekim 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu’nun 48 inci maddesi:

“Devlet memurluğuna alınacaklarda aşağıdaki genel ve özel şartlar aranır.

…

4. Kamu haklarından mahrum bulunmamak,

5. (Değişik: 23/1/2008 – 5728/317 md.) Türk Ceza Kanununun 53 üncü maddesinde belirtilen süreler geçmiş olsa bile; kasten işlenen bir suçtan dolayı bir yıl veya daha fazla süreyle hapis cezasına ya da affa uğramış olsa bile devletin güvenliğine karşı suçlar, Anayasal düzene ve bu düzenin işleyişine karşı suçlar, (…)(1) zimmet, irtikâp, rüşvet, hırsızlık, dolandırıcılık, sahtecilik, güveni kötüye kullanma, hileli iflas, ihaleye fesat karıştırma, edimin ifasına fesat karıştırma, suçtan kaynaklanan malvarlığı değerlerini aklama veya kaçakçılık suçlarından mahkûm olmamak.” (DMK; 48/A-4 ve 5)

Hükümlü hakkında bir suçtan sadece adli para cezasına hükmolunduğunu varsaydığımızda, eğer bu suç kamu görevinin kötüye kullanılması suretiyle işlenmemiş ise kural olarak memuriyetle ilgili herhangi bir sorun söz konusu olmayacaktır. Ancak bu suçun 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu’nda ismen sayılan suçlardan olmaması gerekir.

Fakat eğer kamu görevinin kötüye kullanılması suretiyle işlenmiş bir suç ise, yukarıda belirttiğimiz süre zarfında hak mahrumiyeti devam ettiğinden memuriyet bakımından engeldir. Sürenin sonunda engel kalmayacaktır. Fakat bu suçun 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu’nda ismen sayılan suçlardan olmaması gerekir.

Sıkça Sorulan Sorular