Araba Galerilerinin Hukuki Sorumluluğu

Araba galerileri, sahibi oldukları ya da sahipleri ile anlaşmalı oldukları ikinci el ya da sıfır araçları, araç satın almayı düşünenlerle buluşturan ve bunun üzerinden para kazanan satıcı konumundaki şirketlerdir. Konu başlığımız, içerisinde birçok hukuki ek başlıklar barındıran önemli bir konudur.

Araba galerileri görev tanımından kaynaklı olarak, araç satış ilişkilerinde alıcı veya satıcı konumunda yer alarak çeşitli hukuki sorunlarla karşılaşmaktadırlar. Bu yazımızda ise araba galerilerinin satıcı olarak yer aldığı hukuki ilişkilerde hukuki sorumluluğuna değinilicektir.

Galeriden Alınan Aracın Ayıplı Çıkması

Galeriden alınan aracın ayıplı çıkması, alıcı açısından ciddi hak kayıplarına yol açabilecek bir durumdur. Türk Borçlar Kanunu’na göre satıcı, satışa konu aracın ayıpsız, sözleşmede belirtilen niteliklere uygun ve güvenli bir şekilde tesliminden sorumludur. Eğer araç, teslim sonrasında gizli ya da açık ayıplar içeriyorsa —örneğin motor arızası, kilometre düşürme, kazalı olduğu halde hasarsız gösterilmesi gibi— alıcı ayıba karşı sorumluluk hükümleri kapsamında çeşitli haklara sahiptir.

Bu kapsamda alıcı; sözleşmeden dönme, ayıp oranında bedel indirimi isteme, ücretsiz onarım talep etme veya ayıpsız benzeriyle değişim talebinde bulunabilir. Ayıbın, aracın tesliminden itibaren 6 ay içinde ortaya çıkması halinde, bu durum teslim anında var olduğu kabul edilir ve ispat yükü satıcıya geçer. Özellikle galeriden alınan ikinci el araçlarda ayıp tespiti yapıldığında, alıcı derhal yazılı bildirimde bulunmalı ve gerekli hallerde Tüketici Hakem Heyeti ya da Tüketici Mahkemesi nezdinde başvuru yapmalıdır.

Araba Galerilerinin Ayıplı Mal konusunda Genel Hukuki Sorumluluğu

6098 sayılı Türk Borçlar Kanununda satıcının ayıptan sorumluluğu genel başlığı madde 219’da düzenlenmiştir. 

“Satıcı, alıcıya karşı herhangi bir surette bildirdiği niteliklerin satılandabulunmaması sebebiyle sorumlu olduğu gibi, nitelik veya niteliği etkileyen niceliğine aykırı olan,kullanım amacı bakımından değerini ve alıcının ondan beklediği faydaları ortadan kaldıran veya önemli ölçüde azaltan maddi, hukuki ya da ekonomik ayıpların bulunmasından da sorumlu olur. Satıcı, bu ayıpların varlığını bilmese bile onlardan sorumludur.”

Araba galerisi elinde bulundurduğu sıfır ya da ikinci el araçlar bakımından alıcı konumunda olan müşterilere bu araçların durumları hakkında belirli vaadlerde bulunmaktadırlar. Araç satışının gerçekleşmesi ile satın alınmış olunan araçta vaad edilen durumların çıkmaması durumunda, araba galerisinin hukuki sorumluluğu ortaya çıkmaktadır.

Hukuk sistemimize göre, satıcının alıcıya karşı herhangi bir surette bildirdiği niteliklerin satılanda bulunmaması ayıp olarak nitelendirilir.Peki aracın ayıplı olması ne anlama gelmektedir?

Aracın 0 kilometre olması ya da ikinci el olmasına göre sahip olduğu ayıplar değişiklik gösterir. Araba galerisi tarafından satılan 0 kilometre araçlarda satışın gerçekleşmesinin ardından ortaya çıkacak en küçük bir arıza dahi ayıp olarak nitelendirilmektedir. Aracın ikinci el olması durumunda ise, alıcılar çoğu durumda satın almak istedikleri araçta belirli arıza ve hasarların olduğunu bilerek bu satın alma ilişkisine devam ederler. Alıcıların bildikleri hasarlar ayıp olarak kabul edilmemektedir. Ancak satıcı, ikinci el araç içinde bulunduğu vaadlerin araçta bulunması konusunda sorumlu olmaktadır.

İkinci el araç satışlarında ayıp noktasında dikkat edilmesi gereken en önemli nokta ise hukukumuzda gizli ayıp olarak nitelendirilen, satılan aracın ilk gözle incelendiğinde fark edilmeyen ancak malın tesliminden ya da kullanılmasıyla birlikte fark edilmeye başlanan arızalardır.  Aşağıda ayrıntısı ile bahsedileceği üzere, alıcının gizli ayıp karşısında belirli yükümlükleri vardır. Bu yükümlülükleri gerçekleştirmesi noktasında satıcı konumundaki araba galerisinin hukuki sorumlulukları doğacaktır.

Ayıplı Araç Halinde Galerilerin Özel Hukuki Sorumlulukları

Ayıplı mallardan kaynaklı hukuki sorumluluğu düzenleyen genel hükümlerin yanında, ikinci el araç satışı yapan işletmeler için özel bir hukuki sorumluluk daha düzenlenmiştir. 

İkinci El Motorlu Kara Taşıtlarının Ticareti Hakkında Yönetmelik madde 15 hükmüne göre, ikinci el motorlu kara taşıtı ticaretiyle iştigal eden işletme, satışını gerçekleştirdiği ikinci el otomobil ya da arazi taşıtının motor, şanzıman, tork konvertörü, diferansiyel ve elektrik sistemi bakımından satıştan itibaren ilk 3 ay veya 5 bin kilometreye kadar garanti kapsamı altında tutmaktadır.

Araba galerileri, madde hükmünün devamına göre kendisine bildirilen arızaları 45 gün içinde düzeltmekle sorumlu olup, arızaların giderilmesine ilişkin tüm masraflarda araba galerisine ait olacaktır.

Arızanın 10 günden daha fazla sürede düzeltileceği belli olduğunda, tamirde geçen 10 iş gününü takip eden 3 iş günü içinde arızalanan arabaya benzer bir araç masrafları galeride olacak şekilde alıcının kullanımına bırakılacaktır.

Ancak bu özel düzenlemede dikkat edilmesi gereken çok önemli iki nokta vardır. Bunlar; 

1. Öncelikle araç satışı yapan galeri, madde hükmünde sayılan araç bölümlerinda çıkan arızaların tamamında sorumlu değildir. Galerinin sağlamış olduğu garanti kapsamında olmayan arızalar İkinci El Motorlu Kara Taşıtlarının Ticareti Hakkında Yönetmelik madde 16’da düzenlenmektedir.Bahse konu kanun hükmüne göre garanti kapsamında olmayan arızalardan birkaçı; satış sırasında alıcı tarafından bilindiği işletme tarafından belgelendirilen arıza ve hasarlar, ekspertiz raporunda belirtilen arıza ve hasarlar ve ikaz lambaları sistem arızası gösterdiği halde aracı kullanmaya devam etmenin veya bilerek veya bilmeyerek uygun olmayan ya da kalitesiz yağların veya yakıtın kullanılmasının sebep olduğu arızalardır. Ancak alıcı olarak hak kaybına uğramamak ve kimin sorumluluğuna gidileceğini öğrenebilmek açısından kanun hükmünün daha ayrıntılı incelenmesini önermekteyiz.
2. Bunun yanında ikinci olarak, araç ikinci el olmasına karşın, bazı durumlarda araç üretici firmalarının araçlara sağlamış olduğu garanti süreleri devam etmektedir. Üretici firmanın garanti süresinin devam ettiği noktada araçların motor, şanzıman, tork konvertörü, diferansiyel ve elektrik sistemlerinden üretici sorumlu olacaktır. Bu tür durumlarda galerinin değil üretici firmanın sorumluluğuna gidilecektir.

Galerinin Komisyon Usulü Çalışması Halinde Hukuki Sorumlulukları

Galeriler araç satışlarında sadece kendi araçlarını satmamakta, başkasına ait olan bir aracıda satışından belirli bir komisyon alması usulü ile alıcılara satmaktadır. Bu tarz satış biçimlerine komisyon usulü satış denmektedir. Galeriler komisyon usulü bir aracı sattıklarında, yukarıda anlatılanlar ışığında araçta vaad edilen durumların araçta olmamasında kaynaklı olarak yine hukuki sorumluluları mevcuttur. Satış ilişkisinde yine satıcı konumunda bulunmalarından dolayı komisyonlu satış hukuki sorumlulukları açısından bir fark yaratmamaktadır.

Tüm bunların ardına yukarıda bahsedildiği üzere araba galerisininsatmış olduğu araçta belirli ayıpların çıkması halinde alıcının kanundan gelen belirli seçimlik hakları ve yükümlülükleri mevcuttur. 

Aracın Ayıplı Çıkması Halinde Alıcının Yükümlülükleri ve Seçimlik Hakları

Araba galerisi ile satış konusu bir araç bakımından, satış ilişkisinde olan alıcının türk borçlar kanununa göre belirli yükümlülükleri vardır. Bahse konu yükümlülükler madde 223’de düzenlenmiştir.

“Alıcı, devraldığı satılanın durumunu işlerin olağan akışına göre imkân bulunur bulunmaz gözden geçirmek ve satılanda satıcının sorumluluğunu gerektiren bir ayıp görürse, bunu uygun bir süre içinde ona bildirmek zorundadır. Alıcı gözden geçirmeyi ve bildirimde bulunmayı ihmal ederse, satılanı kabul etmiş sayılır.

 Ancak, satılanda olağan bir gözden geçirmeyle ortaya çıkarılamayacak bir ayıp bulunması hâlinde, bu hüküm uygulanmaz. Bu tür bir ayıbın bulunduğu sonradan anlaşılırsa, hemen satıcıya bildirilmelidir; bildirilmezse satılan bu ayıpla birlikte kabul edilmiş sayılır.”

Bahse konu maddeye göre, alıcı araba galerisinden aracı devraldıktan sonra hayatın olağan akışına göre uygun bir zaman diliminde, araçta satıcının sorumluluğunu gerektirecek bir ayıbın olup olmadığını kontrol etmeli, herhangi bir ayıbın göze çarpması halinde bunu derhal satıcıya bildirmekle yükümlüdür.

Alıcı, araba galerisinden devraldığı aracı gözden geçirmeyi veya gözden geçirdikten sonra fark edilen ayıpları satıcıya bildirmede ihmal ederse, satılanı o haliyle kabul etmiş sayılacak ve araba galerisi hukuki sorumluluktan kurtulmuş olacaktır.

Madde hükmünün ikinci fıkrasında, olağan bir gözden geçirmeyle fark edilmeyen ayıp olan gizli ayıptan bahsedilmiştir. Devralınan araçta gizli ayıp olması durumunda yukarıda bahsedildiği gibi alıcı gözden geçirme yükümlülüğünü yerine getirse de gizli ayıbı fark edemeyeceğinden ötürü bu kanun maddesi gizli ayıp söz konusu olduğunda uygulanmayacaktır. Devralınan araçta gizli ayıbı fark eden alıcı, satıcının sorumluluğuna gidebilmesi için bu ayıbı hemen satıcıya bildirmeli ve seçimlik haklarından birini kullanmalıdır. Aksi halde satılanı gizli ayıbı ile kabul etmiş sayılacaktır.

Bunun yanında Türk borçlar Kanunu, satılan aracın ayıplı olması karşısında alıcıya belirli haklar tanımış ve bu hakları madde 227 hükmünde ayrıntılı bir şekilde açıklamıştır. Bahse konu seçimlik haklar, somut olayın özelliklerine göre kullanabilecektir.

Madde hükmüne göre alıcının seçimlik hakları şöyledir.

1. Satılanı geri vermeye hazır olduğunu bildirerek sözleşmeden dönme. 
2. Satılanı alıkoyup ayıp oranında satış bedelinde indirim isteme. 
3. Aşırı bir masrafı gerektirmediği takdirde, bütün masrafları satıcıya ait olmak üzere satılanın ücretsiz onarılmasını isteme. 
4. İmkân varsa, satılanın ayıpsız bir benzeri ile değiştirilmesini isteme.

Öncelikle alıcı, ayıplı aracı devraldığında, aracın sıfır ya da ikinci el olması fark etmeksizin sözleşmeden dönme hakkını kullanarak aracın geri vermeye hazır olduğunu bildirebilir ya da satılan aracı geri vermeden ayıp oranında ödediği bedelde indirim isteyebilecektir. Bunun yanında alıcı isterse, aynı şekilde ikinci el ya da sıfır devraldığı arabanın ayıbını galeriden onarılmasını isteyebilecektir. Ancak bu noktada ayıplı araç için yapılan masraflar neredeyse araç fiyatına yakın olacak şekilde aşırı derecede ise kanun hükmüne göre aracın onarılması satıcıdan istenemeyecek, yalnızca sözleşmeden dönme ve ayıpsız bir benzeri ile değiştirme hakkı kullanılabilecektir.

Alıcının son seçimlik hakkı olan, satılan aracın benzeri ile değiştirilmesini isteme hakkı yalnızca sıfır araçla mümkün olup, ikinci el araçlarda mümkün gözüken bir seçenek olarak yer almamaktadır.

Alıcının Tazminat Talep Etme Hakkı

Alıcı yukarıda sayılan seçimlik haklardan birini somut olayın özelliklerine göre kullanabileceği gibi bu hakların haricinde genel hükümler çerçevesinde tazminat talep etme hakkını da kullanabilir.

Araba galerileri alıcının bu hakları kullanmasını engelleme noktasında, alıcıya devraldığı aracın ayıpsız benzerini verebilecektir. Ancak ikinci ek araç satışlarında, aracın ayıpsız benzerini bulma konusu güç bir konudur.

Araba Galerilerinin Hukuki Sorumluluğunu Etkileyen Durumlar

A) Sorumsuzluk Anlaşmaları

TBK madde 221’e göre; satıcı satılanı ayıplı olarak devretmekte ağır kusurlu ise, ayıptan

sorumluluğunu kaldıran veya sınırlayan her anlaşma kesin olarak hükümsüzdür.

Araba galeriler, ikinci el araç satışlarında alıcı ile aralarında yapmış oldukları sözleşmelerde sorumsuzluk kaydı koyabilirler. Ancak bu sorumsuzluk kayıtları, yukarıda bahsedilen gizli ayıp hallerinde geçersiz kabul edilmektedir. Bunun yanında kanun hükmünden de anlaşılacağı üzer araba galerileri her ne kadar alıcı ile sorumsuzluk anlaşması yapmış olsa da, satılanı ayıplı olarak devretmekte ağır kusurlu ise yapılan sözleşme geçersiz kabul edilecektir.

Bunun yanında araç alıcısına yapılan her kısıtlama kanunlar çerçevesinde yapılması gerekmekte olup aksi halde yapılan her kısıtlama, sözleşme içerisinde yok gibi sayılacaktır.

B) Noterde imzalanan Sözleşmeye Eklenen Kayıtlar

Araç satışları noterde gerçekleşmekte olup, burada gerçekleşen sözleşmelere sıklıkla “aracı gözden geçirdim, bu haliyle kabul ediyorum.” Tarzında muğlak cümleler şeklinde beyanda bulunulmaktadır. Bu tarz muğlak cümleler araba galerilerinin sorumluluğunu hiçbir şekilde etkilememektedir.

C) Ekspertiz Raporunda Belirlenen Ayıplar

Araç satın almak isteyen alıcılar, ikinci el araçların durumlarını kontrol edebilmek amacıyla devralmadan önce ekspertiz raporu almaktadırlar. Bu raporlarda, araçtaki hasarlar ayrıntılı şekilde yer almakta olup, aracı satın alan alıcı bu ayıplardan haberdar şekilde aracı satın alır. 

TBK madde 222 “Satıcı, satış sözleşmesinin kurulduğu sırada alıcı tarafından bilinen ayıplardan sorumlu değildir.” Hükmü gereğince araba galerisi alıcının ekspertiz raporu sayesinde öğrenmiş olduğu ayıplardan sorumlu olmayacaktır.

Ancak unutulmamalıdır ki, ekspertiz raporunun hatalı bilgi vermesi durumunda araba galerilerini satılandaki ayıplardan sorumluluğu devam eder.

Araba Galerilerinin hukuki Sorumluluğu İçin Görevli Mahkemeler ve Zamanaşımı

Türk Borçlar Kanunu zamanaşımı başlıklı madde 231’e göre; 

“Satıcı daha uzun bir süre için üstlenmiş olmadıkça, satılanın ayıbından

doğan sorumluluğa ilişkin her türlü dava, satılandaki ayıp daha sonra ortaya çıksa bile, satılanın alıcıya devrinden başlayarak iki yıl geçmekle zamanaşımına uğrar. Alıcının satılanın kendisine devrinden başlayarak iki yıl içinde bildirdiği ayıptan doğan def’i hakkı, bu sürenin geçmiş olmasıyla ortadan kalkmaz.

Satıcı, satılanı ayıplı olarak devretmekte ağır kusurlu ise, iki yıllık zamanaşımı süresinden yararlanamaz.”

Bahsi geçen kanun hükmüne göre araba galerisinin ayıplı malı devretmede ağır kusuru olmadıkça, dava yoluna başvurmada alıcının 2 yıllık bir zamanaşımı süresi vardır. Ağır kusurlu araba galerilerine karşı başlatılacak yargı yolarında ise zamanaşımı süresi yoktur.

Görevli mahkeme: Galeriden alınan araç ister sıfır ister ikinci el olsun, galerinin aracı ticari bir amaçla satması ve alıcının ise sadece kullanmak amaçlı alması durumundan kaynaklı olarak görevli mahkeme tüketici mahkemesidir.

Ancak galeri aracı başka bir galeriye satması durumunda, aracın iki tarafça da ticari amaçlarla satılması durumundan kaynaklı olarak görevli mahkeme ticaret mahkemeleri olacaktır.

Aynı zamanda galeriden alınan arabaların ticari araç sınıfına girmesi ve alınan araçların ticari sınıfta yer almasa da tacir sınıfında yer alan şirket ve şahıslar bu araçları toplu alarak alınması sonucunda çıkan hukuki uyuşmazlıklarda da görevli mahkeme ticaret mahkemesidir.

Yetkili mahkeme: Tüketici mahkemelerinin görevli olduğu davalarda yetkili mahkeme, tüketicini yerleşim yeri mahkemesi olup, sözleşmeden doğan davalarda yetkili mahkeme sözleşmenin yapıldığı yer mahkemesidir.

Sıkça Sorulan Sorular