Araç Hak Mahrumiyeti Nedir? Nasıl Kaldırılır?

Gündelik hayatta araç alım satımında, sigorta ve muayene işlemlerinde veya trafik denetimlerinde sıkça duyulan hak mahrumiyeti kavramı, yanlış anlaşılmaya en açık başlıklardan biridir. Bir aracı satın alırken, kullanırken ya da devrederken hak mahrumiyetine takılmak hem zaman hem de maliyet açısından ciddi sorunlar doğurabilir. Bu yazı, “araç hak mahrumiyeti nedir” sorusundan başlayarak hak mahrumiyeti türlerini, sorgulama ve kaldırma yollarını, hacizle kesişen durumları ve ikinci el alımında dikkat edilecek kritik adımları baştan sona anlatır.

Araçlarda Hak Mahrumiyeti Neden Konulur?

• Adli süreçler: Çalıntı şüphesi, kaçakçılık bağlantısı, sahtecilik iddiası gibi soruşturma ve kovuşturma hallerinde araç üzerine tedbir işlenebilir.
• İcra ve borç takibi: Kesinleşen borçlar nedeniyle araca haciz konabilir; bazı dosyalarda haczin yanında tasarrufu tümden durduran hak mahrumiyeti de uygulanır.
• Vergi/harç/alacak tedbirleri: Kamu alacakları nedeniyle araca satış ve devri engelleyen kayıt düşülebilir.
• Teknik/tescil kaynaklı blokeler: Tescil, plaka, şasi motor bilgileri veya muayene/ekspertiz uyuşmazlıklarından doğan idari kısıtlar söz konusu olabilir.
• Kullanım amacı dışı işlem: Özel şartlarla edinilen araçların (örneğin belirli istisnalarla alınmış araçların) amaç dışı kullanımı ya da erken devri halinde tedbir işlenebilir.

Araç Hak Mahrumiyeti Nasıl Talep Edilir?

Araç mahrumiyet tazminatı, araçtan yoksun kalma tazminatı, araç yoksunluk tazminatı, araç ikame bedeli ya da ikame araç tazminatı gibi isimlerle anılan bu tazminat Araç üzerinde sahip olunan hakların kullanılamaması halinde ortaya çıkar. Bu zararlar, aracın tamir süresi boyunca veya yeni bir araç temin edilene kadarki iş kayıpları, ulaşım maliyetleri, aynı nitelikte ikame araç için ödenen bedel gibi maddi kayıplar olabilir. 

%100 kusurlu olmayan aracın sahibi talep edebilir. 

Araç Hak Mahrumiyeti Kimler Talep Edebilir?

Araç mahrumiyet bedelini, tam (%100) kusurlu olmayan aracın sahibi talep edebilir. 

Araç Hak Mahrumiyeti Kimden Talep Edilir?

1-) Kusurlu kişiden: kusurlu kişiden kasıt genelde kazaya sebebiyet veren sürücüdür.

6098 sayılı TBK’nın 49. maddesine göre “Kusurlu ve hukuka aykırı bir fiille başkasına zarar veren, bu zararı gidermekle yükümlüdür. Zarar verici fiili yasaklayan bir hukuk kuralı bulunmasa bile, ahlaka aykırı bir fiille başkasına kasten zarar veren de, bu zararı gidermekle yükümlüdür.“

Anlaşılıyor ki; bu yükümlülüğün doğabilmesi için 4 şart aranır:

• • ​Hukuka aykırı bir fiil
• • ​Bir fiil sebebiyle doğan zarar
• • ​Failin kusurlu olması
• • ​Zarar ile fiil arasında illiyet bağı

2-)  Kusurlu Kişilerden: Kusurlu kişi birden fazla ise, kazaya karışan taraflar kusurları oranında sorumlu olacaktır.

3-) Araç İşletenden: Araç işleten 2918 sayılı KTK’nın 3.maddesi uyarınca, “Araç sahibi olan veya mülkiyeti muhafaza kaydıyla satışta alıcı sıfatıyla sicilde kayıtlı görülen veya aracın uzun süreli kiralama, ariyet veya rehni gibi hallerde kiracı, ariyet veya rehin alan kişidir.”  Yine aynı kanunun m. 85/1  hükmü ise şöyledir: “Bir motorlu aracın işletilmesi bir kimsenin ölümüne veya yaralanmasına yahut bir şeyin zarara uğramasına sebep olursa, motorlu aracın bir teşebbüsün unvanı veya işletme adı altında veya bu teşebbüs tarafından kesilen biletle işletilmesi halinde, motorlu aracın işleteni ve bağlı olduğu teşebbüsün sahibi, doğan zarardan müştereken ve müteselsilen sorumlu olurlar.” 

4-) Sigorta Şirketlerinden: Önemle belirtmek gerekir ki kural olarak sigorta şirketleri trafik kazası nedeniyle araçta oluşan gerçek zarardan sorumludur. Araç mahrumiyetine ilişkin zarar, gerçek zarar kapsamında değil, dolaylı zarar kapsamındadır. Bu nedenle sözleşmede aksine hüküm yoksa mahrumiyet bedeli sigorta şirketlerinden talep edilemez. Zorunlu trafik sigortasının kapsamı dışında kalan bu tür zararları karşılamak için ek sigorta teminatları tercih edilebilir.

5-) Karşı Tarafın Kasko Poliçesinden: Araç mahrumiyetinden doğan zararlar, genellikle karşı tarafın kasko sigortası kapsamındaysa ve bu tür zararları kapsıyorsa talep edilebilir. Ancak kasko sigortası, zorunlu bir sigorta türü olmadığı için her sürücünün bu poliçeye sahip olması garanti değildir.

6-) Dava yolu ile: Eğer bu kişiler ödeme yapmazsa, dava yoluna başvurulabilir.

İlgili Makale: Araç Haciz Kaldırma

Hak Mahrumiyeti Türleri

Adli Nitelikli Tedbirler

Suç şüphesi, delil niteliği veya güvenlik amacıyla konulan adli tedbirler genellikle soruşturma/kovuşturma sonuçlanana kadar sürer. Dosya sonuçlandığında karar doğrultusunda tedbir kaldırılır veya kalıcı sonuç doğurur.

İdari Kısıtlar

Tescil, muayene, plaka, teknik değişiklik veya vergi/harç gibi idari alanlardan kaynaklanabilir. Çoğu zaman “eksikliği giderme” adımlarıyla kalkar.

Haciz ve Tasarruf Kısıtları Birlikte

“Haciz + hak mahrumiyeti” kombinasyonu, en sık karşılaşılan ağır kısıt profilidir. Bu senaryoda aracın satışı mümkün olmadığı gibi başka işlemler de tıkanır. İşte bu kesişimin günlük dile yansıması hak mahrumiyeti hacizli ne demek sorusudur:

• Hak mahrumiyeti hacizli ne demek: Araç hem borç nedeniyle hacizli hem de tasarrufa kapalı olduğu, yani işlem yapılamaz durumda bulunduğu anlamına gelir.

Araç Hak Mahrumiyeti Sigorta Kapsamına Girer Mi?

Zorunlu trafik sigortası; Kaza sonucu üçüncü kişilerin aracında meydana gelen fiziksel hasarları, üçüncü şahısların yaralanması veya ölümü, kazadan etkilenenlerin hastane masrafları ve vefat durumunda ölen kişinin yakınlarına maddi destek durumlarında gündeme gelir.

Zorunlu trafik sigortasının sosyal bir güvence niteliğinde olması ve toplumsal sorumluluk bilinciyle düzenlenmiş olması nedeniyle araç mahrumiyetinden doğan zararlar zorunlu trafik sigortasının kapsamına doğrudan girmez. Bu tür zararlar genellikle sigorta kapsamı dışında değerlendirilir.

Araç sahiplerinin bu tür durumlarla karşılaşmamak için kasko sigortası yaptırmaları ve poliçe kapsamına ek olarak araç mahrumiyetini kapsayan teminatları dahil etmeleri bu nedenle önemlidir.

Araç Üzerinde Hak Mahrumiyeti Nasıl Sorgulanır?

İkinci el alımlarında ve devir öncesinde sorgu vazgeçilmez bir adımdır. Aşağıdaki kanallardan bir veya birkaçını birlikte kullanmak en sağlıklı yaklaşımdır:

• Noterlik işlemi sırasında otomatik kontrol: Satış anında sistem tüm kısıtları tarar. Aktif hak mahrumiyeti varsa işlem hiç başlamaz.
• Tescil birimlerinden bilgi alma: Araç sahibi veya resmî vekille, araç üzerindeki aktif tedbir/şerh bilgileri görülebilir.
• Dijital platformlar: Resmî elektronik kapı ve mobil hizmetler üzerinden araç detaylarında aktif kısıtlar görüntülenebilir.
• Ekspertiz ve kayıt uyumu incelemesi: Şasi, motor, plaka, kilometre ve boya/değişen gibi teknik bilgiler ile kayıt uyumu birlikte kontrol edilmelidir.

İpucu: Plaka ile yapılan genel sorgulamalar her zaman detay vermez. En güvenilir sonuç, malik doğrulamasıyla yapılan derin sorgulardır.

Görevli ve Yetkili Mahkeme Hangisidir?

Araç hak mahrumiyeti tazminatı davalarında:

Görevli Mahkeme: Zararın niteliğine göre genellikle Asliye hukuk mahkemeleri görevlidir.

Yetkili Mahkeme: 

•  Davalı kişinin ikametgah yeri
•  Kazanın olduğu yer 
•  Sigorta şirketinin merkezinin bulunduğu yer
•  Zarar gören araç sahibinin yerleşim yeri

Araç Hak Mahrumiyeti Davaları Zorunlu Arabuluculuğa Tabii Midir?

Bu sorunun cevabı davanın kime karşı açıldığına göre değişir;

Araç sahibi veya aracın sürücüsüne açılan davalarda arabuluculuk zorunluluğu bulunmamaktadır.

Sigorta şirketinden (kasko vb.) alınan durumlarda arabulucuya başvurma dava şartıdır. Zira bu halde ticari dava niteliğine bürünür.

Hak Mahrumiyeti Olan Araç Satılabilir mi?

Kural nettir: Hak mahrumiyeti bulunan araç resmî olarak satılamaz. Noterlik kontrolünde sistem kısıtı gördüğünde satışa izin vermez. Nadir istisnalarda yetkili merci kararı ile sınırlı bir satış/ihale süreci yürüyebilir; ancak bu durumda dahi tescilin yapılabilmesi için kısıtın fiilen kaldırılması gerekir.

Hak Mahrumiyeti Olan Araç Çekilir mi, Bağlanır mı?

Kısıdın türüne göre trafikten men veya otoparka çekme uygulanabilir. Özellikle adli dosyalarda tedbirli araç trafikte tespit edilirse yediemin veya otopark süreci devreye girer. Araç sahibinin, teslim için hem tedbirin gerekçesini gidermesi hem de türev maliyetleri (çekici, otopark, ceza) karşılaması gerekir.

Araç Muayenesi ve Yurt Dışına Çıkış: Kısıt Varken Mümkün mü?

• Muayene: Kısıdın kapsamına göre muayene randevusu sistem tarafından engellenebilir. Sadece satış-devire ilişkin bir kısıt varsa ve kullanımda engel yoksa, muayeneye izin verildiği senaryolar da görülebilir.
• Yurt dışı çıkışı: Adli veya mali nitelikli birçok kısıt, sınır kapılarında geçişi engeller. Çıkış, ancak kısıt tamamen kalktıktan sonra mümkün olur.

Araç Hak Mahrumiyeti Bedeli Neye Göre Belirlenir?

Araç mahrumiyeti, farazi bir hesaba dayandığı için talep edilen miktarın ne kadar olacağını tam olarak hesaplamak her zaman kolay değildir. Tazminatın miktarının belirlenmesi için kusur oranının, aracı hasar gören tarafın aracını kullanma sıklığının, gittiği mesafenin, aracının onarımı için geçecek makul sürenin ve ikame araç için ödenmesi gereken bedelin değerlendirilmesi gerekir. Bu hususlar özel ve teknik bilgi gerektireceğinden başvuru sürecinde bilirkişiden alınmış bazı belgelere ihtiyaç vardır.

Araç Hak Mahrumiyetine İlişkin Davalarda Fatura Gösterme Zorunluluğu Var Mıdır?

Bu hususta düzenlenmiş bir hüküm olmamakla birlikte uygulama genellikle mahrumiyet bedeli talep edilirken bilirkişi raporları yanısıra faturalar vb. diğer belgelerin de dosyaya sunulduğu görülür. Buna karşın fatura ibraz etme zorunluluğu olmadığına dair Yargıtay kararları da bulunur.

Araç Hak Mahrumiyeti İsteme Süresi Ne Kadardır?

Karayolları Trafik Kanunu’nun 109.maddesine göre, motorlu araç kazalarından doğan maddi zararların tazminine ilişkin talepler, öğrenmeden başlayarak iki yıl ve herhalde, kaza gününden başlayarak on yıl içinde zamanaşımına uğrar.

Belirtmek gerekir ki; kaza, cezai bir duruma sebep olmuşsa bu süre ceza zamanaşımına tabi olacaktır.

Hak Mahrumiyeti Nasıl Kaldırılır?

Kaldırma, basitçe kısıt sebebinin ortadan kaldırılması ve bunun resmen belgelenmesi ile olur. Genel yol haritası:

1. Sebebi tespit edin: Adli dosya mı, haciz mi, vergi/harç mı, yoksa teknik/tescil uyuşmazlığı mı?
2. Gereğini tamamlayın:
   • Borç/harç/ceza ödemesi,
   • Uzlaşma/taksitlendirme,
   • Teknik uygunsuzlukların giderilmesi,
   • Adli süreçte kararın kesinleşmesi.
3. Resmî kaldırma yazısını alın: İlgili merci tedbirin/şerhin kalktığını yazılı olarak bildirir.
4. Tescil kaydını güncelleyin: Kaldırma yazısı ile tescil birimine başvurulur; sistem kaydı temizlenir.
5. Kontrol amaçlı yeniden sorgu yapın: İşlemler sisteme işlendikten sonra satış, devir ve diğer işlemler açılır.

Not: Farklı kurumların takibi, yazışmalar, randevular ve tahsilatlar zamanlama açısından değişkenlik gösterebilir. Belgeleri eksiksiz hazırlamak süreci hızlandırır.

Haciz + Hak Mahrumiyeti Olan Araçta Kaldırma

Hacizli bir araçta hak mahrumiyeti varsa, izlenecek sıra çoğunlukla hacze neden olan borcun kapatılması ve haciz fek yazısının alınması ile başlar. Ardından adli/idari tedbir tarafına ilişkin kaldırma yazısı temin edilir. Tescilde her iki kayıt birlikte silindiğinde işlemler açılır.

Özel Şartlarla Edinilen Araçlarda Kaldırma

Belirli istisna ve şartlarla edinilmiş araçlarda; amaç dışı kullanım, erken devir girişimi ya da mali yükümlülükler hassas bir prosedür doğurur. Bu dosyalarda kaldırma için çoğu zaman ek onay ve özel tescil belgeleri gerekir. Belgeler eksiksiz olduğunda kaldırma, standart tescil güncellemesiyle tamamlanır.

Hak Mahrumiyeti Olan Araç Muayeneden Geçer mi?

Kısıt kullanımı engelliyorsa muayene sistemi randevu/işlem vermez. Yalnızca satış-devire ilişkin bir kısıt var ve trafikte kullanım engelli değilse muayene bazı dosyalarda yapılabilir. En doğrusunu anlamak için kısıt kodunun kapsamı okunmalı, tescil biriminden teyit alınmalıdır.

Hak Mahrumiyeti Olan Araç Yurt Dışına Çıkabilir mi?

Adli ve mali nitelikli pek çok kısıt, sınır kapılarında otomatik kontrol ile yakalanır ve çıkışa izin verilmez. Çıkışın yolu, kısıtın tamamen kaldırılması ve tescil kaydının güncellenmesidir.

Sık Sorulan Sorular (SSS)