İşyerinde Gece Çalışma, Gece Vardiyası, Hukuki Haklar

İşyerinde Gece Çalışma, Gece Vardiyası, Hukuki Haklar makalemizle sizlerleyiz. İş hukukumuzda yer alan bir kavramlardan birisi de Gece Çalışmasıdır. Gelişen teknoloji, hızla artan sanayileşme ve ihtiyaçların artması ile birlikte üretime olan talep fazlalığı işyerlerinde gece de çalışma yapılmasını zorunlu kılmıştır Gece çalışması yapan işçi, gündüz çalışan işçiye göre hem bedensel hem de psikolojik olarak daha çok yıpranmaktadır. Bu nedenle çeşitli hastalıklara ve uyku problemlerine yakalanma olasılığı olduğu gibi iş kazası geçirme olasılığı da gündüz çalışma yapan işçilere göre daha fazladır. Bu nedenle 4857 sayılı İş Kanunumuzda gece çalışan işçiler için ayrı bir düzenleme yapılmıştır.

Gece Çalışma Saatleri

Gece çalışmasına ilişkin düzenleme 4857 sayılı İş Kanunu’nun 69. maddesinde düzenlenmiştir Söz konusu Maddeye göre;’ Çalışma hayatında “gece” en geç saat 20.00’de başlayarak en erken saat 06.00’ya kadar geçen ve her halde en fazla onbir saat süren dönemdir.’ Bu tanıma göre iş hayatında 20.00 – 06.00 saatleri arasında yapılan çalışmalar gece çalışması olarak nitelendirilecek ve gece çalışmasına ilişkin hükümler uygulanacaktır. 

İşçi, günlük çalışma süresinin bir kısmında gündüz bir kısmında gece çalışmışsa söz konusu çalışmanın gece çalışması olarak kabul edilip edilmeyeceği hususu Postalar Halinde İşçi Çalıştırılarak Yürütülen İşlerde Çalışmalara İlişkin Özel Usul Ve Esaslar Hakkında Yönetmelik’te düzenlenmiştir. Söz konusu Yönetmeliğin 7. Maddesinin 2. fıkrasında ‘Çalışma süresinin yarısından çoğu gece dönemine rastlayan bir postanın çalışması, gece çalışması sayılır.’ Söz konusu Yönetmeliğe göre işçi çalışma süresinin bir kısmında gündüz çalışması, bir kısmında gece çalışması yapıyorsa ve günlük çalışma süresinin yarıdan fazlasıgece olarak nitelendirilen zaman diliminde ise bu çalışma gece çalışması sayılacaktır.

Gece Çalışma Ücreti

Gece çalışmasına ilişkin hükümler farklı olduğundan, çalışmanın gece çalışması mı yoksa gündüz çalışması mı olduğunun tespiti önemlidir. Gece çalışması en fazla 7,5 saat yapılabilecek ve bu süre her halükarda 11 saati aşamayacaktır. Bu nedenle 7,5 saatin üzerinde yapılan çalışmalar için işveren tarafından işçiye fazla çalışma ücreti ödenecektir. Yargıtay tarafından verilen kararlarda da 7,5 saati aşan gece çalışmaları fazla çalışma olarak kabul edilmiştir. Dolayısıyla işçinin 7.5 saati aşan her çalışma ücreti normal çalışma ücretine göre %50 daha zamlı ödenmesi gerekir. Örneğin 1 saatlik normal çalışma ücreti 100 TL olan bir işçinin gece her fazla çalışma saatine karşılık 150 TL ödenmesi gerekecektir.

Gece Çalışma Yasağı Nedir?

İşveren, işçiye kanunun koyduğu sınırlar çerçevesinde gece çalışması yaptırabilecektir. Bunun yanında işverenin gece çalışması yaptıramayacağı, gece çalışmasının yasak olduğu durumlar vardır. Bu nedenle bazı işçilerin özellikle kadın ve küçük yaşta bulunan işçilerin, gece çalışması yapması sınırlandırılmıştır. Postalar Halinde İşçi Çalıştırılarak Yürütülen İşlerde Çalışmalara İlişkin Özel Usul Ve Esaslar Hakkında Yönetmelik 5. Maddesine göre;’ 4857 sayılı İş Kanununun 69 uncu maddesinin birinci fıkrasında tanımlanan gece dönemine denk düşen 20.00-06.00 saatleri arasındaki işçi postalarında, 18 yaşını doldurmamış çocuk ve genç işçilerin çalıştırılmaları yasaktır.’ Söz konusu yönetmelikte yer alan madde hükmü gereği gece döneminde, 18 yaşından küçük çocuk ve genç işçilerin çalıştırılmaları yasaklanmıştır.

Gece Çalışma 7.5 Saati Aşarsa

4857 sayılı İş Kanun’un 69/3 maddesine göre; ‘ İşçilerin gece çalışmaları yedi buçuk saati geçemez. Söz konusu düzenlemeye bazı istisnalar getirilmiştir. Söz konusu maddenin devamında ise; Ancak, turizm, özel güvenlik ve sağlık hizmeti yürütülen işlerde işçinin yazılı onayının alınması şartıyla yedi buçuk saatin üzerinde gece çalışması yaptırılabilir.’denilmektedir. Madde hükmüne göre kural olarak işçiye 7,5 saatten fazla gece çalışması yaptırılamaz. İstisna olarak turizm, özel güvenlik ve sağlık hizmeti yürütülen işlerde işçinin onayı ile 7,5 saatin üzerinde gece çalışması yaptırılabilecektir. İşçiye bu şekilde gece çalışması yaptırabilmek için işçinin yazılı onayı alınmak zorundadır.

Bir İşçi Gece En Fazla Kaç Saat Çalışabilir?

Gece çalışması en fazla 7,5 saat yapılabilecek ve bu süre her halükarda 11 saati aşamayacaktır. Bu nedenle 7,5 saatin üzerindeki çalışmalar için fazla çalışma ücreti ödenecektir. Yargıtay da gece çalışmasında 7,5 saati aşan çalışmaları fazla çalışma kabul etmiştir

Gece vardiyasında tek kişi çalışabilir mi?

Bazı iş yerlerinde işin niteliği gereği çalışmaya hiç ara verilmeden sürekli çalışmanın yapıldığı Vardiyalı (Postalar  halinde) çalışma sistemi uygulanmaktadır. Sürekli olarak işe ara vermeden çalışılması gereken işyerlerinde işçi, kanunda belirtilen çalışma süresini aşacak şekilde çalıştırılamayacağından vardiyalı çalışma söz konusu olacak, gündüz çalışmanın yanı sıra gece çalışması da gerekecektir.

İşçilerin gece vardiyasında tek başına çalışamayacağına ilişkin bir düzenleme bulunmamaktadır. Fakat işin niteliğine göre toplu iş sözleşmelerinde ve bireysel iş sözleşmelerinde tek kişinin gece çalışma yapmayacağına dair düzenlemeler yapılabilir.

4857 sayılı İş Kanun’un 69/4 maddesinde ‘ Gece ve gündüz işletilen ve nöbetleşe işçi postaları kullanılan işlerde, bir çalışma haftası gece çalıştırılan işçilerin, ondan sonra gelen ikinci çalışma haftası gündüz çalıştırılmaları suretiyle postalar sıraya konur. Gece ve gündüz postalarında iki haftalık nöbetleşme esası da uygulanabilir.’ hükmü yer almaktadır. İşçinin vardiyalar halinde çalışmasında işçi sürekli olarak aynı saat dilimlerini içeren zamanlarda çalışmayacak, işçinin vardiyası değişkenlik gösterecektir. Bu nedenle gündüz çalışmasında ayrı gece çalışmasında ayrı işçiler çalıştırılacaktır. 

Yine iş kanunun 69/5 maddesinde “Postası değiştirilecek işçi kesintisiz en az on bir saat dinlendirilmeden diğer postada çalıştırılamaz.” Hükmü yer almaktadır. Vardiya değişimi yapacak olan işçi kesintisiz olarak 11 saat dinlenmeden diğer vardiyada çalıştırılamayacaktır. Yine postalar halinde çalışan işçiye 24 saatten az olmayacak şekilde hafta tatili verilmek zorundadır.

Sık Sorulan Sorular