İşçinin Mola Hakkı ve Ara Dinlenme Süresi

İş yaşamında verimliliğin ve iş sağlığı–güvenliğinin kalbinde düzenli ara dinlenme bulunur. İşçinin mola hakkı yalnızca bir ayrıcalık değil, çalışanın hem zihinsel hem fiziksel olarak yenilenmesini sağlayan zorunlu bir haktır. Bu rehberde günlük çalışma süresine göre mola saatleri, “yasal çalışma saatleri ve molalar” çerçevesi, farklı senaryolara göre planlama örnekleri ve işveren–çalışan açısından pratik uygulamalar yer alır. Ayrıca “mola saatleri iş kanunu” temeli ve iş kanunu mola süreleri başlığında, dikkat edilmesi gereken asgari süreler ve uygulamada karşılaşılan kritik noktaları da ayrıntılı biçimde ele alıyoruz.

Ara Dinlenme Nedir? Neden Zorunludur?

Ara dinlenme, günlük çalışma süresinin içinde, işçinin işten kısa süreyle ayrılarak nefes almasını sağlayan zaman dilimleridir. Bu süreler, kanuni olarak belirlenmiş asgari sınırların altına indirilemez ve çalışma süresinden sayılmaz. Yani, işçi bu molalarda tamamen serbesttir; yemek yiyebilir, dinlenebilir, temiz hava alabilir. Mola kullandırılmaması, hem iş sağlığı açısından risk yaratır hem de ücret ve fazla çalışma hesaplarında uyuşmazlıkların doğmasına neden olur.

Özet kural seti (asgari süreler):

• Günlük çalışma 4 saat veya daha az ise: en az 15 dakika ara dinlenmesi.
• 4 saatten fazla – 7,5 saate kadar (7,5 saat dahil) ise: en az 30 dakika ara dinlenmesi.
• 7,5 saatten fazla ise: en az 60 dakika ara dinlenmesi.

Not: Günlük çalışma süresi, normal şartlarda 11 saati aşamaz. Bu üst sınır, planlama yapılırken gözden kaçırılmamalıdır.

Mola Süreleri Nasıl Planlanır?

Ara dinlenme tek parça halinde verilebileceği gibi, işin niteliğine, işyeri şartlarına ve çalışma düzenine göre bölünerek de kullandırılabilir. Önemli olan, toplam sürenin kanuni asgariyi karşılaması ve işçinin bu süreyi serbestçe kullanabilmesidir. Molaların işin akışını tamamen durdurmayacak şekilde vardiya veya grup bazlı dağıtılması mümkündür; ancak hiçbir planlama, çalışanların asgari dinlenme hakkını budayamaz.

8 Saat Çalışan İşçinin Mola Hakkı

8 saat çalışan işçinin mola hakkı uygulamada en sık sorulan başlıklardan biridir. 8 saatlik bir işgününde günlük çalışma 7,5 saati aştığı için, en az 60 dakika ara dinlenmesi verilmelidir. Bu 60 dakikanın tek parça olarak kullandırılması mümkün olduğu gibi, örneğin 40 dakika yemek + 10 dakika çay + 10 dakika kısa ara şeklinde iki–üç parçaya bölünmesi de mümkündür.

“8 saat çalışan işçinin dinlenme süresi” gündelik pratikte çoğu zaman 1 saat olarak planlanır. Bu 1 saat, çalışanın yeme–dinlenme–tuvalet gibi ihtiyaçlarını karşılaması için yeterli bir tabandır. Bunun altına inilemeyeceği gibi, yoğun tempo, ağır ve tehlikeli işler veya sıcak–soğuk gibi iklim faktörleri söz konusuysa işverenin süreyi artırması iş sağlığı açısından önem taşır.

Uygulamada karşılaşılan bir ifade: “8 saat calisan mola hakkı” denildiğinde de kastedilen asgari 60 dakikalık ara dinlenmesidir; yazım farklı olsa da içerik aynıdır.

8 Saat İçin Örnek Zamanlama

• 09:00–12:00 çalışma
• 12:00–12:40 yemek
• 12:40–15:00 çalışma
• 15:00–15:10 kısa ara
• 15:10–17:00 çalışma
• 17:00–17:10 kısa ara (vardiya bitiminden önce toparlanma amaçlı da planlanabilir)

Bu şemada toplam 60 dakika dinlenme sağlanır ve en verimli saatler öğle yemeğinden önce ve sonra dengeli biçimde kullanılır.

10 Saat Çalışan İşçinin Mola Hakkı

10 saat çalışan işçinin mola hakkı asgari olarak 60 dakika ara dinlenmesini içerir; zira 7,5 saat eşiği aşılmıştır. Ancak 10 saatlik uzun bir işgünü için tek bir saatlik mola, iş sağlığı–güvenliği ve performans açısından çoğu zaman yetersiz kalır. Bu nedenle, 40 + 20 ya da 30 + 15 + 15 gibi bölünmüş molalar tercih edilmelidir.

10 Saat İçin Örnek Zamanlama

• 08:00–12:00 çalışma
• 12:00–12:30 yemek
• 12:30–15:00 çalışma
• 15:00–15:15 kısa ara
• 15:15–18:00 çalışma
• 18:00–18:15 kısa ara (özellikle akşamüstü düşen dikkat seviyesini toparlar)

İpucu: 10 saatlik günlerde son 3 saatte verilen kısa ara, dikkat ve reaksiyon sürelerindeki düşüşü dengeleyerek hataları ve kazaları azaltır.

12 Saat Çalışan İşçinin Mola Hakkı

12 saat çalışan işçinin mola hakkı başlığı, planlama hatalarının ve yoğun mesainin en çok tartışıldığı noktadır. Kural gereği, günlük çalışma 11 saati aşmamalıdır. 12 saatlik fiili çalışma, kural dışı bir düzeni işaret eder. Böyle bir durum kesinlikle istisna olmalı ve ivedilikle düzeltilmelidir.

Yine de fiilen 12 saat çalışılan bir günde, asgari 60 dakika ara dinlenmesi kanunen zorunludur. İyi uygulama olarak, uzun mesainin fiziksel–zihinsel yorgunluğunu telafi etmek amacıyla toplam dinlenme süresinin 90 dakikaya çıkarılması (ör. 45 + 15 + 15 + 15) tavsiye edilir. Unutmayın: Uzun vardiyalar iş kazası riskini artırır; planlamayı sürdürülebilir kılmanın anahtarı daha sık ve kısa molalardır.

12 Saat İçin Örnek Zamanlama (Risk Azaltıcı)

• 07:00–10:00 çalışma
• 10:00–10:15 kısa ara
• 10:15–13:00 çalışma
• 13:00–13:45 yemek
• 13:45–16:30 çalışma
• 16:30–16:45 kısa ara
• 16:45–19:00 çalışma
• 19:00–19:15 kısa ara

Bu dağılımda 90 dakika dinlenme sağlanır ve akşam saatlerine yaklaşırken mikro molalar ile yorgunluk yönetilir. Ancak tekrar vurgulayalım: 12 saatlik düzen sürdürülmemelidir; önce yasal çalışma saatleri ve molalar çerçevesinde günlük üst sınır normalleştirilmelidir.

Yasal Çalışma Saatleri ve Molalar

İşçiye verilen ara dinlenme süreleri yada molalar, 4857 sayılı İş Kanununun ‘Ara Dinlenmesi’ başlıklı 68. maddesinde düzenlenmiştir. İlgili kanun maddesine göre; ‘Günlük çalışma süresinin ortalama bir zamanında o yerin gelenekleri ve işin gereğine göre ayarlanmak suretiyle işçilere; a) Dört saat veya daha kısa süreli işlerde on beş dakika, b) Dört saatten fazla ve yedi buçuk saate kadar (yedi buçuk saat dahil) süreli işlerde yarım saat, c) Yedi buçuk saatten fazla süreli işlerde bir saat, ara dinlenmesi verilir. Bu dinlenme süreleri en az olup aralıksız verilir. Ancak bu süreler, iklim, mevsim, o yerdeki gelenekler ve işin niteliği göz önünde tutularak sözleşmeler ile aralı olarak kullandırılabilir. Dinlenmeler bir işyerinde işçilere aynı veya değişik saatlerde kullandırılabilir. Ara dinlenmeleri çalışma süresinden sayılmaz’ denilmektedir. 

Her ne kadar kanun maddesi söz konusu süreleri asgari seviye de belirlemişse de tarafların anlaşması halinde söz konusu kanun maddesinde belirtilen sürelerden daha fazla bir süre uygulaması kararlaştırabileceklerdir. İlgili hükümde yer alan sürelerden daha az bir düzenlemelerin taraflar arasında kararlaştırılsa dahi geçersiz olacaktır. Örneğin sekiz saat süreli çalışma yapılan bir iş yerinde işçilere bir saat 30 dakika ara dinlenmesi kullandırılması kararlaştırılabilecekken, 45 dakika ara dinlenmesi kullandırılması kararlaştırılamayacak, kararlaştırılsa da kanun hükmü karşısında geçersiz sayılacaktır.

Çocuk ve Genç Çalışanlar

18 yaş altındaki çalışanlar için daha kısa çalışma ve daha uzun dinlenme prensipleri geçerlidir. Okula devam edenlerde çalışma süreleri ek olarak sınırlıdır. Bu gruplarda 2–4 saat arası çalışmada en az 30 dakika, 4–7,5 saat arası çalışmada en az 60 dakika ara dinlenmesi verilmesi gerekir. Bu koruyucu yaklaşım, gelişim, eğitim ve sağlık gerekçelerine dayanır

İşçinin Mola Hakkı Süresi Nasıl Belirlenir ?

4857 sayılı iş kanun 68. Maddesinde işçiye çalışma süresine göre verilecek asgari mola süreleri belirlenmiştir. Söz konusu maddeye göre; 4 saat ve daha kısa süreli çalışmalar da 15 dakika, 4 saat ile 7.5 saat arası çalışmalarda 30 dakika, 7,5 saat ve daha uzun süreli çalışmalarda ara dinlenmenin 1 saat olacağı düzenlenmiştir. Yargıtay verdiği kararlarda 7,5 ile 11 saat arasındaki çalışmalar için 1 saat ara dinlenmesi verilmesi gerektiğine hükmederken, 11 saati aşan çalışmalarda işin niteliği ve niceliğine göre 1,5 saat ara dinlenmesi verilmesi gerektiğine hükmetmektedir. Yargıtay on dört saat ve üzerinde yapılan çalışmalarda ise iki saat ara dinlenme süresinin verilmesi ve fazla çalışma ücretinin buna göre hesaplanması gerektiğine yönelik kararlar bulunmaktadır.

İlgili Makale: İşsizlik Maaşı Şartları

Ara Dinlenme Süreleri Yönetmeliği

İş Hukukunda işçinin ara dinlenmesine ilişkin düzenlemelerin başında Çalışma Süreleri Yönetmeliği gelmektedir.  Söz konusu Yönetmeliğin ara dinlenmesine ilişkin 3. maddesinde ‘Çalışma süresi, işçinin çalıştırıldığı işte geçirdiği süredir. İş Kanunu’nun 66 ncı maddesinin birinci fıkrasında yazılı süreler de çalışma süresinden sayılır. Aynı Kanunun 68 inci maddesi uyarınca verilen ara dinlenmeleri ise, çalışma süresinden sayılmaz.

Ara dinlenmeleri, iklim, mevsim, yöredeki gelenekler ve işin niteliği göz önünde tutularak, yirmidört saat içinde kesintisiz oniki saat dinlenme süresi dikkate alınarak düzenlenir. 4857 sayılı İş Kanunu’nun 69 uncu maddesinin son fıkrası hükmü saklıdır.’denilmektedir. İlgili hükümde 4857 sayılı İş Kanunu ile bağlantı kurularak bir düzenleme yapma yoluna gidilmiştir.

Ara Dinlenme Süreleri Çalışma Süresinde Sayılır Mı?

4857 sayılı İş Kanunu’nun 68. Maddesi Ara dinlenmeye ilişkin süreleri düzenlemiştir. İşçiye çalışma süresince verilmesi zorunlu olan bu sürelerin çalışma süresinden sayılıp sayılmayacağı ve bu sürelerde işçilerin çalıştırılması halinde fazla çalışma, ilave ücret gibi durumların ortaya çıkıp çıkmayacağı hususudur. İş kanunun 68. Maddesinin son fıkrasında‘ara dinlenmesinin çalışma süresinden sayılmayacağı’ ifade edilmiştir. 

Ancak taraflar aralarında anlaşmak suretiyle, bireysel veya toplu iş sözleşmesi kapsamında ara dinlenme sürelerinin de çalışma süresinden sayılacağını, bu süre içerisinde işçi çalışma yapılmasa bile ücrete hak kazanacağını kararlaştırabilirler. Yani taraflar ara dinlenme süresini işçi lehine değiştirebilirler. Taraflar böyle bir anlaşmaya varırlarsa, işçiye ara dinlenmesinde geçen süre için çalışıyormuş gibi bir ödeme yapılması gerekecektir. Yaniişçi ara dinlenmesinde geçen süre zarfında çalıştırılmasa dahi normal ücrete hak kazanacaktır.

İşveren tarafından ara dinlenme sürelerinin işçiye kullandırılmaması ve işçini bu sürede içerisinde çalıştırılması durumunda fazla çalışma söz konusu olacaktır. Dolayısıyla işçi söz konusu durumda işverende fazla çalışma ücretini talep edebilecektir. Ücretin ödenmemesi durumunda ise işçi tarafından sözleşme haklı nedenlerle feshedilebilecektir.

Sık Sorulan Sorular